De stad wel willen verdichten maar geen hoogbouw toelaten; deze paradox kom je in veel steden tegen. Vooral in hoofdsteden wordt zo gedacht. In Parijs is dit mantra zelfs tot beleid verheven. Gebouwen mogen de Hausmanniaanse stad niet te boven gaan. Kun je je binnen de Péripherique hierbij nog iets voorstellen, maar ook buiten het centrumgebied is hoogbouw meestal verboden.

Uitwisseling

Ten zuidwesten van Parijs, tussen Versailles Satory en Orly, is de campus van Paris-Saclay ver gevorderd. Op deze campus zijn ondermeer de Université Paris-Sud, de École polytechnique, de École normale supérieure en CentraleSupélec vinden. Doel van deze versmelting is het aanjagen en stimuleren van de uitwisseling tussen hoger onderwijs, onderzoek, bedrijfsleven en start-ups. Met de oprichting van de direct onder de centrale regering vallende Établissement public d’aménagement Parid-Saclay is het nationale belang van de operatie aangegeven.

De campus ligt op een plateau dat aan de zuidzijde wordt begrensd door een vallei en enkele kleinere gemeenten (Bures-sur-Yvette, Orsay, Palaiseau). Saclay bestaat uit twee wijken, het Quartier de Moulon en het Quartier de l’École Polytechnique. Deze worden aangesloten op het stedelijke en regionale vervoersysteem. Naast drie haltes aan lijn 18 van de métro van Grand Paris, gaat er een snelbus rijden tussen Massy en Saint-Quentin-en-Yvelines.

Ook in Saclay is hoogbouw niet toegestaan. Alle gebouwen hebben zich te houden aan de voorgeschreven maximumhoogte. Ofschoon het hier gevestigde onderwijs en onderzoek tot de top van Frankrijk behoren en wetenschappers contacten onderhouden met laboratoria over de gehele wereld, beslissen de burgemeesters van de aangrenzende gemeenten over de bouwplannen. Opvallend is de inzet van architecten in dit proces. 

Kloostertuin

Renzo Piano ontwierp een gebouw voor de Ecole Normale Supérieure (ENS) met een vloeroppervlakte van 64.000 m2. Hij gaf de nieuwe school vorm als een klooster rond een bijzondere tuin van meer dan een hectare. Het gebouw is geleed in verschillende subgebouwen die van elkaar gescheiden zijn door messcherpe zijwanden.

In de gebouwen zijn het onderwijs en onderzoek georganiseerd rond een lichte binnenstraat. De ruimtes aan deze binnenstraat profiteren van de maximale flexibiliteit die de draagstructuur met overspanningen van 16.20 meter biedt. Aspecten zoals thermische duurzaamheid, natuurlijke ventilatie, buitenzonnepanelen en regenwateropslag zijn door Piano optimaal georganiseerd. De technologische, wetenschappelijke en sportfaciliteiten, evenals het opleidingscentrum, de onderwijsruimten en de studentenhuisvesting, worden gedeeld met de Universiteit van Paris-Saclay. 

Het gebouw is een van de betere gebouwen die Renzo Piano heeft ontworpen. Toch is het jammer dat gebouw en groene binnenruimte nauwelijks in elkaar grijpen. De laatste wordt niet heel intensief gebruikt. Het uitzicht vanuit de ruimtes in de gebouwen op de tuin is natuurlijk wonderschoon, maar reduceert de wetenschappers ook tot monniken die zich voor hun werk terugtrekken in kloostercellen.

Architectuur en natuur

Het Natuurkundegebouw dat de Franse architect Dominique Lyon ontwierp, ligt aan de rand van  de campus, tussen het bos in de vallei en een openbaar plein. In het complex zijn collegezalen, klaslokalen en laboratoria opgenomen. Op de sokkel die acht meter hoog is en aansluit op het aangrenzende door Michel Rémon ontworpen faculteitsgebouw, rust een bovenbouw van vier verdiepingen die diagonaal verloopt.

Het plein is het toekomstige centrum van de universiteitswijk. Aan het plein staat onder andere een gebouw met een basketbalveld op het dak, dat mij onmiddellijk deed denken aan de Basketbar van NL Architect op de Uithof in Utrecht. Even verderop zijn de faculteitsgebouwen voor Biologie, Farmacie en Scheikunde (Bernard Tschumi, Groupe-6, Baumschlager Eberle) in aanbouw. Aan de andere zijde ligt de vallei die de natuurlijke begrenzing vormt van het plateau.

Het gebouw is wat je vroeger een scharniergebouw zou noemen. In het gebouw is een snede aangebracht, in de vorm van de ontvangsthal, die uitloopt op een soort podium tussen stad en bos. Op de verdiepingen profiteren studenten en docenten van uitzonderlijke werkplekken en boeiende uitzichten. Dat maakt duidelijk hoe deze architect met zijn architectuur wil bijdragen aan de stad. 

Je kunt het ook een groen gebouw noemen, ware het niet dat dit woord door de banale bomen op balkons in dit soort gebouwen sterk aan inflatie onderhevig is. Dominique Lyon smeedt op deze bijzondere plek natuur en constructie samen tot een bijzondere eenheid. Vanaf het plein is een doorkijk naar het bos gecreëerd. Bovendien is de bovenbouw zo ontworpen dat de impact van de schaduwwerking op de buitenruimte zoveel mogelijk wordt teruggebracht.

Ode aan de stad

Steden onderscheiden zich door het plezier, de vrijheid en de toevallige ontmoetingen die daar mogelijk zijn. Het gebouw LabCity van OMA, het onderkomen van Centrale Supélec, doet anders dan de meeste andere gebouwen hier, geen moeite om zich hieraan te onttrekken. Integendeel, het gebouw lijkt de chaos van de stad juist te omarmen.

In Lab City zijn ondermeer vijf laboratoria opgenomen, een auditorium met 970 zitplaatsen en diverse studiezalen van uiteenlopende grootte. Normaliter zijn lab-gebouwen lineair van opzet, gesloten van karakter en gelegen rond eindeloze gangen. De kans dat je in dit soort desolate omgeving iemand tegen komt is niet heel groot, of wenselijk.

OMA plaatste de laboratoria echter in een open grid dat stevig is verankerd in de campus. Met dit systeem is soepel ingespeeld op de wens van tijd tot tijd veranderingen in programma’s en activiteiten te kunnen verwerken. Diagonaal door dit grid loopt een publieke route die aansluit op de toekomstige halte van de Grand Paris Express. Vanaf deze “canyon” lopen de laboratoria in hoogte op naar de randen van het complex.

In het hart van het gebouw, op de diagonaal, ligt een open ruimte met restaurant en amfitheater. Bovenop de open terrassen rond dit plein zitten studenten te studeren, krijgen ze les of hangen ze er een beetje rond. De openheid en de verschillende zichtlijnen versterken  de levendigheid van dit middengebied. Door je oogharen doemt een plein op, dat het hart vormt van een “stad in de stad”, die in dit grid tot ontwikkeling komt en stedelijke ontmoeting accommodeert en intensiveert.

Differentiatie

Drie gebouwen, drie verschillende benaderingen van een universiteitsgebouw. Terwijl Renzo Piano gewerkt lijkt te hebben met de referentie van een klooster in gedachten, ontwierp Dominique Lyon het gebouw vanuit de opvatting dat architectuur bemiddelt tussen natuur en bouwen. OMA ten slotte bracht de laboratoriumgebouwen onder in een stedelijk grid, waarmee het programma naar wens meer of minder sterk kan worden geïntensiveerd. Het gebouw is geweldig vormgegeven, kent prachtige details en biedt de ervaring van de stad, het gevoel in een stad te zijn.