Creatieve renovatie – Hergebruik van Sint Paulusschool tot Regionaal Opleidingscentrum in Den Haag door Bureau Kroner

In de Haagse wijk Morgenstond voerde Bureau Kroner op creatieve wijze een voorbeeldige renovatie uit door een schoolgebouw terug te brengen naar de eigenschappen die het van origine kent: functionaliteit, duurzaamheid en schoonheid. Daarbij is het gebouw aangepast aan tal van technische en praktische behoeften.

Project:
Sint Paulusschool

Ontwerper:
Bureau Kroner

Locatie:
Den Haag

Type:
Onderwijs en onderzoek

De grote centrale vide in het vierkante blok, met op verdiepte vloer het mozaïek van Marius de Leeuw Beeld Teo Krijgsman

In de Haagse wijk Morgenstond vind je overwegend galerijflats van vier verdiepingen, met afgesloten trappenhuizen en bergingen in de onderbouw. Ondanks de ruime toepassing van efficiënte bouwmethoden is de architectuur divers en met veel oog voor detail gemaakt. Bij de renovaties van de jaren 80 zijn oorspronkelijke kozijnen en puien vervangen door kunststof en aluminium elementen. Niet veel later werd dat gevolgd door sloop en nieuwbouw van de flats. Tevens werden verspreid over de wijk woontorens toegevoegd. Ofschoon de oorspronkelijke, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteiten van de wijk worden erkend, is pas zeer recent de discussie opgekomen in hoeverre deze leiden kunnen zijn voor nieuwe ontwikkelingen.

Sint Paulusschool

De Meppelweg is een lange doorgaande straat aan de noordzijde van de wijk Morgenstond. Aan deze straat, niet ver van het centrale Almeloplein, ligt de voormalige rooms-katholieke technische school Sint Paulus. De ligging van deze school is in zoverre atypisch, dat ze niet is gelegen op een zichtas zoals de meeste andere publieke gebouwen in deze Dudok wijk, maar de rooilijn van de straat volgt. De school zelf bestaat uit twee afzonderlijke, onderling verbonden volumes, die georganiseerd zijn rond een voorplein. In 2014 is de school aangewezen als rijksmonument, onder meer vanwege de geprofileerde betonconstructie, alsmede de ritmiek van en de open-dicht verhoudingen in de gevels.

De school is in 1958 ontworpen door de Haagse architect Nicolaas F. A. Molenaar jr, in samenwerking met P. A. N. Sips met wie hij zich in 1957 had verbonden ten behoeve van het ontwerp voor de onze Lieve Vrouw van Fatima kerk in de Haagse wijk Leyenburg. Molenaar, zoon van de bekende architect Nicolaas Molenaar sr, versleet in zijn carrière de nodige architectuurstijlen. De kerken die hij in de jaren 20 van de vorige eeuw ontwierp werden gekenmerkt door een verstrakte, neogotische vormentaal. Maar reeds in de jaren 30 begon hij te experimenteren in de zogenoemde Kropholler stijl om na de Tweede Wereldoorlog over te gaan op een modern traditionalisme. Met de komst van Sips werden modernistische opvattingen vertaald in nieuwe constructie technieken en materialen. Dat is goed zichtbaar in de Sint Paulusschool die in 1960 is geopend.

Creatieve renovatie

De school was jarenlang in gebruik als Lagere Technische School en werd daarna ondermeer gebruikt voor de huisvesting van het Haagsch Vakcollege, een kinderdagverblijf en het tijdelijk onderkomen van het Residentie Orkest. Nadat deze bestemmingen waren vertrokken, stond het gebouw jarenlang leeg, totdat het ROC Mondriaan college dit gebouw aankocht en besloot er zijn praktijkopleidingen in te huisvesten. Bureau Kroner verwierf de opdracht het gebouw op te knappen en geschikt te maken voor het onderwijsprogramma. Feitelijk gaat het daarbij om hergebruik: de school wordt opnieuw een school, zij het met acht uiteenlopende opleidingen.

De verbinding tussen langwerpig en vierkant bouwdeel Beeld Teo Krijgsman

De aanpak van Kroner is om allerlei redenen opmerkelijk te noemen. Zij heeft dit gebouw niet terug gerestaureerd in de oorspronkelijke staat. Maar ook heeft zij zich er niet toe laten verleiden om het gebouw aan te passen aan de smaak van deze tijd. Kroner sloeg een andere weg in die ik zou willen benoemen als creatieve renovatie. Op basis van een heldere visie en met veel vakmanschap is het gebouw teruggebracht naar de kwaliteiten die ieder artefact karakteriseren: functionaliteit, duurzaamheid en schoonheid. Daarbij is het gebouw aangepast aan tal van technische en praktische behoeften.

Programmatische aanpassing

Programmatisch is de school op zijn kop gezet. In de oorspronkelijke situatie werd het theorieonderwijs gegeven in het langwerpige bouwdeel dat achter op de kavel staat. In het vierkante bouwdeel aan de Meppelweg vond het praktijkonderwijs plaats. De praktijklokalen lagen aan de galerijen die rond een grote centrale vide liepen. In deze Pantheon-achtige ruimte was op de vloer een door Marius de Leeuw ontworpen mozaïek van verschillende kleuren natuursteen aangebracht.

Na de renovatie bevinden de praktijklokalen zich in beide bouwdelen op de begane grond, terwijl het theorieonderwijs op de verdiepingen daarboven is te vinden. Deze ingreep vloeit voort uit de wens om de studenten kennis te laten maken met andere opleidingen en theorie en praktijk meer op elkaar te betrekken.

Programma voor en na renovatie

Daarnaast zijn de nodige ingrepen in de constructie en de bouwkundige elementen van het gebouw gedaan. Het vergt een hele reeks beslissingen die noodzakelijk, maar nauwelijks zichtbaar zijn en die voor een groot deel in onderhandeling met de betrokken gemeentelijke diensten en commissies zijn genomen. Ze betreffen ondermeer de constructie, de hekken, het schilderwerk en tal van andere zaken.

Betonskelet met metselwerk

De constructie bestaat uit een betonnen skelet met een traveemaat van 4.20 meter, dat is opgevuld met houten kozijnen in betonnen kaders en metselwerk. Het skelet is vanwege de soms slechte staat van het beton gerestaureerd, en de baksteen gereinigd. Doordat de ventilatie in het interieur is opgelost, konden de roosters die bij de vorige renovatie eind vorige eeuw aan de bovenzijde van de ramen waren aangebracht, worden verwijderd. De ramen zijn zo in de oorspronkelijke verhoudingen teruggebracht, waardoor licht breed kan binnenvallen. Ook is besloten dat de ramen te openen dienden te zijn. Aan de buitenzijde is voor ieder raam een subtiele doorvalbeveiliging bevestigd.

Het langwerpige bouwdeel met het betonnen ingangsportaal aan het voorplein Beeld Teo Krijgsman

Een ander belangrijk discussiepunt betrof de vraag of het betonwerk in het gebouw moest worden geschilderd of niet. Uit het verrichte onderzoek werd niet duidelijk of het ging om geschilderd of onbehandeld beton. De aangetroffen verflagen waren behoorlijk oud, maar de exacte datering hiervan kon niet worden vastgesteld. Uiteindelijk is besloten om het beton te schilderen in een vaalwitte kleur. Ook omdat de balkons van de aangrenzende flatgebouwen op deze manier zijn behandeld. Evidentie dat beton in die tijd in het zicht werd gelaten, is niet aangetroffen.

Oorspronkelijke kleuren

Voor de kozijnen, hekwerken en trapleuningen zijn zoveel mogelijk de oorspronkelijke kleuren aangehouden. De opdrachtgever wilde in dit gebouw de felle Mondriaan kleuren laten terugkomen, die ze ook in haar andere vestigingen hanteert. De architect wist de school ervan te overtuigen om de oorspronkelijke kleuren aan te houden, onder meer door te verwijzen naar het palet dat Mondriaan in zijn Zeeuwse periode hanteerde. Deze kleuren keren behalve in de architectonische elementen, terug in de lokalen en de meubels en geven een eigentijds beeld dat refereert aan de oorspronkelijke bestemming.

Trappenhuis rondom de centraal geplaatste schoorsteen Beeld Teo Krijgsman

Bestaande elementen zijn zoveel mogelijk behouden, ook al is de oorspronkelijke functie ervan verloren gegaan. Dat geldt bijvoorbeeld voor de oude schoorsteen waar het hoofdtrappenhuis omheen loopt. Omwille van de ruimtelijkheid was het misschien een beter idee geweest deze schoorsteen te verwijderen. Uiteindelijk was de uitkomst van het overleg met de monumentencommissie deze schoorsteen te behouden. Hierin zijn nu de kanalen opgenomen die de lucht naar buiten afvoeren.

De school is echter niet terug gerestaureerd naar de oorspronkelijke staat. In de loop der jaren zijn in het dagelijkse gebruik en bij kleine verbouwingen ingrepen gedaan, waarvan de sporen nog altijd zijn terug te vinden in het gebouw. De architect heeft niet geschroomd om deze “littekens” zoals hij ze zelf noemt, in het gebouw te laten zitten. Overal zijn ze zichtbaar, bijvoorbeeld op de plek waar een deur heeft gezeten of een luifel was aangebracht.

Nieuwe laag

Toch ontkwam de architect er niet aan om naast deze reeks kleine beslissingen, enkele grote ingrepen te doen. In het langwerpige gebouw waren op de begane grond algemene functies te vinden zoals garderobe en kantine, naast vertrekken voor de administratie en de staf terzijde van de hoofdentree. In de nieuwe situatie zijn tegenover de kantine praktijklokalen aangebracht met nieuwe aluminium puien. Tevens zijn de bovenlichten in de puien van de directievertrekken in ere hersteld.

In het langwerpige bouwdeel zijn tegenover de kantine praktijklokalen gemaakt met nieuwe aluminium puien. Beeld Teo Krijgsman

Een andere majeure beslissing betrof de ventilatie die bij de renovatie van 1999 aan de buitenzijde was opgelost. Deze is nu geheel naar binnen gebracht en voldoet aan de normen van een frisse school. De architect besloot de kanalen die hiervoor nodig zijn, niet weg te werken of te “verstoppen”. Ze zijn juist tot prominent onderdeel gemaakt van de verkeersruimtes in het gebouw. De koele kleur blauw onderstreept hun belang en maakt ze tot onderdeel van de architectuur.

Door in het langwerpige bouwdeel de luchtkanalen in de gangen op te hangen, konden de lokalen worden vrijgespeeld. Deze zijn van elkaar gescheiden door open puien, waardoor de vaardigheden die in de lokalen worden getraind, vanaf de verkeersruimte zichtbaar zijn. Dit is eveneens het geval met de lokalen die aan de vide liggen in het vierkante bouwdeel. Ook de hekken van de galerijen hebben hun kenmerkende transparantie behouden. Om te voldoen aan het bouwbesluit, zijn de grepen tien centimeter hoger gezet.

Geslaagde renovatie

Aan de Meppelweg komen het programma, de talloze bouwkundige ingrepen en de nieuwe laag op een wonderbaarlijke manier samen in de architectuur. De architect is de eerste om toe te geven dat dit onder andere mogelijk was dankzij het feit dat het programma ruim in zijn jas zat. De noodzaak om de lokalen te verkleinen, met alle gevolgen van dien voor de architectuur, was er bijvoorbeeld simpelweg niet. Dat neemt niet weg dat gesproken kan worden van een geslaagde renovatie die overtuigt en die hopelijk als voorbeeld dient voor de verdere aanpak van de wijk.

Credits

Opdrachtgever ROC Mondriaan Den Haag Architect Bureau Kroner Architecten Den Haag Ontwerpteam Mark Graafland, Timo van de Ven en Emma van Asselt Adviseur installaties M3E Groep Adviseur constructie Oostveen Engineering Maassluis Kleurhistorisch onderzoek Color & Conservation, Willianne van der Sar Bouwmanagement Alphaplan BV, Alphen aan den Rijn Aannemer Breijer BV, Rotterdam Bruto vloeroppervlakte 9100 m2 Ontwerp Juli 2021 Oplevering September 2022

Tekeningen

Begane grond
Eerste verdieping
Tweede verdieping
Dakaanzicht
Doorsneden

Beelden

Transparante puien tussen lokalen en gangen Beeld Teo Krijgsman
De oorspronkelijk kleuren keren niet alleen terug in de architectonische elemeten maar ook in de lokalen Beeld Teo Krijgsman
De ventilatiekanalen zij ook aangebracht in de rondgangen van de centrale vide Beeld Teo Krijgsman
De ventilatiekanalen zijn tot onderdeel van de architectuur gemaakt Beeld Teo Krijgsman
De school is niet terug gerestaureerd in de oorspronkelijke staat. Sporen van eerdere verbouwingen zijn terug te vinden in het gebouw Beeld Teo Krijgsman
Het trappenhuis is afleesbaar in de buitengevel Beeld Teo Krijgsman