De film ‘Aldo Rossi Design’ begint bijna zoals een speelfilm van Luigi Vsiconti. Gasten komen aan bij Palazzo Grassi in Venetië en worden verwelkomd door Gianni en Marella Agnelli, samen met Jay en Cindy Pritzker. Er worden speeches afgestoken en de stemming onder de gasten is vrolijk. De gelegenheid is de uitreiking van de Pritzker architectuurprijs in 1990 aan Aldo Rossi. Hij is de eerste Italiaanse architect die deze eer te beurt valt.

Op het AFFR dat komende week voor de tiende maal in Rotterdam plaats vindt, kun deze film zien. Aan de hand van herinneringen van familie, vrienden en collega’s, zeldzaam videomateriaal en archiefbeelden schetst de film een indringend portret van een van de grootste architecten van de 20ste eeuw. Francesca Molteni vertelt het verhaal over deze ontwerper aan de hand van tekeningen, ontwerpen, prototypes, meubels en objecten. Bijzondere aandacht krijgen het Teatro del Mondo (uit 1979) en La Cabina dell’Elba (1982).

Architect Aldo Rossi

Wie was Aldo Rossi? Aldo Rossi werd geboren in 1931 in Milaan en overleed in 1997 aan de gevolgen van een verkeersongeluk. Hij studeerde architectuur in Milaan en bezocht in die jaren onder andere Moskou. Na zijn terugkeer trad hij toe tot de redactie van het tijdschrift Casabella-continuità waar hij de latere kopstukken van de Italiaanse architectuur leerde kennen.

In 1960 richtte hij in Milaan zijn architectenbureau op en ging lesgeven op architectuurscholen. Aanvankelijk in Arezzo, later ook in Venetië en Milaan. Na zijn vertrek uit de redactie van Casabella werkte Rossi aan een boek dat hij aanvankelijk ‘Handboek stedebouwkunde’ noemde en dat in 1966 uitmondde in het boek ‘De architectuur van de stad’. Hij was toen 34 jaar. 

Kritiek op functionalisme

Dat boek is bijzonder interessant in het licht van de huidige opgave. Kern van dit boek is de kritiek op wat Rossi het naïeve functionalisme noemde. Naïef omdat het veronderstelt dat je architectuur zou kunnen afleiden uit de functie. Dat is onmogelijk, stelt Rossi, onder verwijzing naar stedelijke artefacten waarvan de functie in de loop van de tijd is gewijzigd of waarvoor een specifieke functie niet bestaat.

Architectuur omarmt de bestaande stad. Dat is het publiek commitment dat architectuur met een stad aangaat. Volgens Rossi veronderstelt architectuur de stad. Hij leert ons hiermee op een interessantere manier naar architectuur te kijken. Een manier van werken die aan waarde niets heeft ingeboet, zeker nu hedendaagse ontwerpers steeds vaker positie dienen in te nemen ten opzichte van bestaande gebouwen en stedelijke structuren. 

Aldo Rossi in Nederland

Rossi was eind vorige eeuw ook in Nederland actief. Samen met de Amsterdamse architect Umberto Barbieri maakte hij stedebouwkundige plannen, waaronder voor het Slachthuisterrein in Den Haag. Ook ontwierp hij het geweldige Bonnefantenmuseum in Maastricht. Na zijn voortijdige dood in 1997 is de belangstelling voor zijn werk in Nederland weggeëbd.

Ofschoon Aldo Rossi vergeten lijkt, is zijn invloed nog altijd groot. In Antwerpen werd begin deze maand de tentoonstelling ‘Gevonden architectuur’ geopend. Deze tentoonstelling onderzoekt de verhoudingen tussen hedendaagse ontwerp en erfgoed. In Amsterdam vindt binnenkort het symposium ‘Ontwerpen in analogie met het bestaande’ plaats. De titel daarvan lijkt een verwijzing te zijn naar Rossi’s analoge stad, overigens zonder dat deze expliciet wordt genoemd. En in Delft leverde Henk Engel onlangs het prachtige proefschrift ‘Autonome architectuur en de stad’ af. 

Klein huis

De film ‘Aldo Rossi Design’ draagt bij aan de hernieuwde actualiteit van deze architect. Voorafgaande aan deze film wordt de korte film ‘Ancora una volta / Another time’ vertoond. Rode draad door beide voorstellingen zijn de strandhuisjes. Rossi ontwierp na een vakantie op het eiland Elba zelf een badhuisje. En in ‘Ancora una volta / Another time’ spelen ze een hoofdrol in het leven op een stand bij Palermo. Voor Rossi is de standcabine een klein huis. Zijn woorden tijdens de Pritzeker prijs -‘cara architettura’ oftewel ‘dear architecture’ oftewel ‘darling architecture’- krijgen hiermee een bijzondere betekenis.

AFFR

De film ‘Aldo Rossi Design’ wordt tijdens het AFFR in Rotterdam vertoond op prime-time, zaterdagavond 7 oktober 2023 om 19.30 in zaal 4 van LantarenVenster. Op verzoek van het festival leid ik de film ‘Aldo Rossi Design’ in en doe ik na afloop een Q&A met regisseur Francesca Molteni. Er zijn nog enkele kaarten beschikbaar, zie: https://www.affr.nl/films/aldo-rossi-design/