Met de huidige crises staan tal van verworvenheden in de samenleving ter discussie. De vraag rijst of het ook anders kan en zo ja, wat die andere toekomst dan kan zijn. De toekomst is terug van weggeweest. In de Toekomstateliers van het CRa bijvoorbeeld denken jonge ontwerpers na over een schonere, betere en rechtvaardige toekomst. Ze doen dit vanuit de wetenschap dat zij het heft weer in handen kunnen en moeten nemen.

Toekomst en heden beginnen elkaar te naderen. Jarenlang werd bijvoorbeeld gewaarschuwd voor ene personeelstekort in de zorg. Nu is dat het geval. De klimaatverandering was lange tijd iets waar toekomstige generaties maar uit moesten zien te komen. Maar de droogte op dit moment, die rivieren doet droogvallen en door meteorologen wordt beschouwd als de ergste in 500 jaar, laat zien dat we nu aan de slag moeten gaan. 

De toekomst is iets wat we kunnen proberen te doorgronden en voorspellen. Maar wat die toekomst kan zijn, hangt ook samen met het vermogen om samenhangende en effectieve programma’s te ontwikkelen en te realiseren. Met dat laatste is het echter niet bijzonder goed gesteld. In Nederland is deze expertise de laatste tien jaar afgebouwd, met het idee dat de samenleving het wel zal oplossen.

Toekomstsituaties

De tentoonstelling ‘Prefigurations’, vanaf 20 augustus tot 23 oktober te zien in Brussel, komt dan ook als geroepen. Op deze door Hange Mangelschots samengestelde tentoonstelling van de Architecten Werkplaats Brussel worden een tiental toekomstsituaties gepresenteerd, toegelicht aan de hand van verhalen én projecten. Architecten worden uitgedaagd niet alleen projecten te ontwikkelen, maar ook standpunten in te nemen en op zoveel mogelijk gebieden rechtvaardige ideeën te ontwikkelen.

Het gaat dan om terreinen als landbouw, energie, klimaat en woningbouw. We staan volgens ‘Prefiguarions’ op al deze gebieden voor grote transities. Omdat dit niet wordt onderkend, zijn er weinig vorderingen. Een voorbeeld dat de tentoonstellingsmakers aanhalen is de stikstof discussie. De politiek presenteert een afkoopregeling voor boeren, maar blijft achter met de financiering voor de noodzakelijke transformaties. Om dergelijke kloven te overbruggen probeert de tentoonstelling een andere manier van kijken en denken te ontwikkelen.

Met dit doel voor ogen is een ambitieuze agenda opgezet, die gaat van klimaatstraten naar circulaire materiaaldepots, betaalbare woningen en energiewijken. De tentoonstelling onderzoekt hoe hedendaagse projecten bijdragen aan deze agenda. De toekomst wordt vandaag gemaakt. Tezamen laten de projecten zien hoe onze leefomgeving er over tien jaar uit kan zien. Architectuur kan wel degelijk een rol spelen in de transitie, wil ‘Prefigurations’ maar zeggen.

Foodland

Alvorens daar verder op in gegaan, wil ik eerst laten zien hoe het team van Mangelschots te werk is gegaan. Op de tentoonstelling is ieder themadeel uitgewerkt langs twee lijnen, Naast een verhaal dat wordt verteld door een bewoner, aannemer of andere stedelijke figuur, neem je kennis van drie tot vijf projecten die het thema verder uitdiepen. Zo komt in ‘Foodland’, gewijd aan de de transitie naar een duurzaam voedselsysteem, een boer aan het woord. Hij vertelt dat zijn bedrijf onderdeel is geworden van een voedselpark. Daarna bezoekt hij een kinderfeestje op een naastgelegen boerderij waar zaden worden gekweekt die hij later die dag zal afleveren bij een brouwerij. Tot slot luncht hij met zijn personeel in een mobiele loods.

Dit verhaal wordt daarna nog een keer verteld aan de hand van vijf projecten die gelicht zijn uit verschillende stedelijke contexten. Dat zijn achtereenvolgens de Tuinen van Stene in Oostende, de Agro-ecologische Boerderij Zavelenber in St-Agatha-Berchem, de brouwerij Drie Fonteinen in Lot (Beersel), het Huis voor de Seizoenarbeiders in Borgloon en Paddenbroek in Gooik. Al deze bevinden zich in verschillende fasen van het bouwproces: sommige zijn al voltooid (zoals het door Jo Taillieu ontworpen Paddenbroek), andere bevinden zich nog in het ontwerp stadium. Het zijn vijf geheel verschillende projecten, die echter op hun eigen manier tezamen bijdragen aan een breder verhaal.

Dagelijkse werkelijkheid

‘Prefigurations’ schetst geen opwindende toekomsten of utopische vergezichten. Voor de heroïsche of ster-architect is überhaupt weinig plaats ingericht op de tentoonstelling. Het accent ligt op projecten waarmee in de komende tijd doelstellingen op allerlei terreinen gerealiseerd kunnen worden. Curator Hanne Mangelschots noemt het terecht “een picturale reis langs tien potentiële toekomstplekken”.

Sterk is dat deze tien prefiguraties stuk voor stuk verbonden zijn met de dagelijkse werkelijkheid in de stad en op het land en met de manier waarop je deze ervaart en gewaar wordt. Ze anticipeert op de toekomstsituaties die nu en straks als een nieuwe laag over de hedendaagse stad worden gelegd, maar ook op de praktijken die daarmee zijn verbonden.

De toekomst wordt iedere dag gemaakt

De tien verhalen en de 39 hierbij geplaatste projecten (geput uit Vlaanderen en Nederland) op ‘Prefigurations’ laten zien hoe de stad functioneert en hoe sociale praktijken zich mengen in ruimte en tijd. Ze besteedt aandacht aan initiatieven waarbij bewoners opstaan en de handen ineen slaan om zelf zaken te regelen. De stad drijft voor een groot deel op bewonersinitiatieven, informele netwerken, eigenaars die een vereniging vormen en ‘community land trusts’. Ook het voorbeeld van de wooncoöperatie, in Nederland nog altijd een droom, ontbreekt niet op Prefigurations. 

Deze zoektocht naar nieuwe ruimtelijke relaties vormt een belangrijk onderdeel van iedere toekomst gerichte ontwerppraktijk. De toekomst is geen ver verwijderd doel, maar wordt iedere dag gemaakt. ‘Prefigurations’ biedt geen abstracte toekomst scenario’s aan. De toekomst wordt gemaakt zodra verschillende mensen op uiteenlopende plekken tegelijkertijd iets gaan ondernemen. De belangrijkste verdienste van ‘Prefiguarions’ is dat ze laat zie hoe dat concreet in zijn werk gaat.

Informatie

De tentoonstelling ‘Prefigurations’ is te zien van20 augustus tot 23 oktober 2022, iedere woensdag en zaterdag van 2pm to 7pm. Adres: Pachecolaan 34, 1000 Brussel (B), eerste verdieping. De tentoonstelling is een productie van de Architecten Werkplaats Brussels en onderdeel van het programma ‘De grote verbouwing 2020-2030. Op de website wordt dit initiatief omschreven als “a social connecting space that supports and accelerates the transformation of our living environment.” Voor meer informatie over dit programma, klik hier