Vijftien jaar gelden kwam Michael Braungart voor een lezing naar Nederland. Aan de vooravond daarvan interviewde ik deze charismatische chemicus, die dankzij het boek Cradle to Cradle in korte tijd zou uitgroeien tot boegbeeld van de groene beweging. Een van de dingen die me nog het meest bijstaat is zijn uitspraak dat energie überhaupt geen probleem was. Tenminste als we erin zouden slagen om het licht van de zon te oogsten.

Zonne-energie en architectuur

Met de aanstaande transitie naar duurzame energie nemen zonnepanelen een steeds prominentere plek in de alledaagse woonomgeving in. Daarmee rijst de vraag of en in hoeverre zonne- energie wordt toegelaten in de architectuur. Rond deze vraag tekenen zich twee posities af die vaak lijnrecht tegenover elkaar staan. Ze draaien rond begrippenparen als licht en zwaar, functioneel en rationeel, perforaties en duurzaam.

Afhankelijk van de ingenomen positie, worden andere ontwerp-uitgangspunten gehanteerd en tot andere gebouwen gekomen. Aan de ene kant staan ontwerpers die energie-neutrale of -producerende gebouwen maken. Maar er zijn ook ontwerpers die dat belachelijk vinden en een gebouw willen afrekenen op zijn mogelijk lange staat van dienst.

Solar Pavillion

In Eindhoven is in het hart van de DDW een paviljoen geopend, dat zich lijkt te onttrekken aan deze tegenstelling. Het is ontworpen door V8 Architects en Marjan van Aubel Studio. Beiden kennen elkaar van de door V8Architects ontworpen inzending voor de Wereldtentoonstelling in Dubai waaraan Marjan van Aubel de zonnecellen leverde. Dit jaar nam Van Aubel het initiatief voor de eerste Solar Biennial. In dat kader vroeg ze V8 Architects  een Solar Pavilion te ontwerpen.

In dit paviljoen is geen spoor te bekennen van de eerder genoemde, weinig vruchtbare tegenstelling tussen functionalisme en rationalisme. In het Solar Pavilion resulteert het oogsten van zonne-energie vooraleerst in een nieuw soort ruimte. Daarmee biedt het een onvergetelijke, ruimtelijke ervaring.

Deze staat in contrast met de thans overheersende, technisch- functionele manier van oogsten, waarbij iedere beschikbare plek wordt opgevuld met zonnepanelen. Op het platteland worden beschikbaar akkers en weides helemaal op- en uitgevuld met zonnepanelen. Op daken in van woningen en bedrijven vinden vergelijkbare handelingen plaats.

Gewaarwording van de zon 

Daartegenover plaatsen V8 architects en Van Aubel een positieve benadering waarin de nadruk ligt op de gewaarwording van de zon. Zoals Van Aubel er zelf over zegt: “Solar heeft een nieuw perspectief nodig, iets dat persoonlijker is en past bij onze cultuur. Het is tijd voor solar design en dit paviljoen laat deze verandering zien.”

Het paviljoen kent een brute constructie van roestvrij staal, gecombineerd met een doorhangend dak van PV-panelen (ontwikkeld in samenwerking met Kameleon Solar). Het dak met  380 zonnepanelen en een gewicht van 5000 kilogram wordt in bedwang gehouden met drie spanten. De zonnepanelen aan de bovenzijde hebben de hoogste opbrengst. Voorbij de kromming liggen enkele dummy-panelen.

Deze opzet zoekt het contrast op tussen zwaar en delicaat en doet daarmee denken aan het paviljoen dat Alvaro Siza in 1998 voor de Expo van Lissabon ontwierp, zij het dat die constructie was gemaakt van gewapend beton. In Eindhoven is het dak opgehangen aan vier off-shore masten met een hoogte van acht meter. Deze kolommen staan op een tien meter vierkant van T-profielen.

Onder het dak is een publieke ruimte gevormd, waar lezingen gehouden en optredens verzorgd worden. Bezoekers kunnen een open plek in het dak betreden, waarin zij de kleuren en het licht van de panelen ervaren en het oogsten van de zon direct kunnen ondergaan. Dit zonneveld laat zien, dat energie meer dan een technische aangelegenheid is. Vergelijkbare ervaringen doen bezoekers op in de cirkel en de alkoof.

Architectonische omgeving

In het paviljoen worden de limieten van de technisch- functioneel benadering van de zon op een creatieve manier overschreden. Het paviljoen is een architectonische omgeving waarin mensen in de eerste plaats hun ding kunnen doen. Echter ook is het een eerste stap in de richting van een manier van leven, die zich bewust is van de positieve kracht van de zon voor het leven op aarde.

Het Solar Paviljoen vormt daarmee een uitdaging aan architecten om architectuur in verband te brengen met milieu-kwesties en nieuwe opvattingen over esthetiek te ontwikkelen. Ook in gebouwen die meer zijn dan kolommen, daken en ervaringen, zullen deze opvattingen hun weg gaan vinden. Ze dragen bij aan het gebruik dat van een gebouw wordt gemaakt, maar stimuleren ook een daadwerkelijke betrokkenheid bij het milieu.