Architectuur kent een bijzondere relatie met de samenleving. Zij ontwerpt de gebouwen die deze nodig heeft om te functioneren. Om deze tot stand te brengen, is zij echter sterk afhankelijk van degenen die het voor het zeggen hebben. Thans wordt de bouwproductie vooral verzorgd door ontwikkelende aannemers en beleggers. In een markt waarin de uitvoerende partijen veelal ook de opdrachtgevers zijn, is de positie van de architect precair. Tegelijkertijd ondergaat met ieder gebouw dat wordt opgeleverd, de samenleving veranderingen.
Echo van een industrieel verleden
Op het Rotterdamse eiland Katendrecht, aan de boorden van de Maashaven, ontwierp architect Koos Kok van architectenbureau MASSA een ensemble met vier forse gebouwen, waarin zichtbaar met dit hiervoor geschetste dilemma is geworsteld. Katendrecht is een voormalig havengebied met loodsen, kranen en werksporen. De gebouwen van MASSA zijn een echo van dit industrieel verleden. De voormalige werksporen bepalen de maten van de bouwblokken.
Het ensemble bestaat uit 450 woningen en is ontwikkeld door bouwbedrijf Stebru. Belegger Alterra nam daarvan 356 woningen af. De ontwikkeling startte in 2013, op een moment dat de markt na de grote crisis van 2010 in transitie was. Voor Stebru vormde het project een visitekaartje. Door de stijging van de bouwprijzen in de jaren daarna kwam het complex onder druk te staan. Zo werden geplande atelierwoningen van twee verdiepingen uit het plan wegbezuinigd.
Woningen voor gezinnen
In het complex zijn bijna 60 gezinswoningen opgenomen. Aan de kades liggen kadewoningen van vier lagen met een kelder. Deze woningen hebben een loggia op de eerste verdieping en een terras op het dak. Zij geven de vier gebouwen een voet aan de grond. Aan de hoven op het tweede maaiveld zijn de hofwoningen van drie lagen gesitueerd. Daarboven bevinden zich dubbelbrede galerijwoningen met inpandige buitenruimtes op de zon.
Op de gebouwen zijn woontorens geplaatst, alzijdig georiënteerd, met aan alle zijden balkons. In de architectuur zit volop variatie. In de opstanden werkte de architect met uiteenlopende baksteenpatronen en industriële kaders. Door steeds twee verdiepingen te koppelen, is de industriële schaal teruggebracht en de leesbaarheid vergroot. Gebouwen en torens kennen verschillende raster types, buitenruimtes en raamcomposities. Met elkaar vormen gebouwen en torens een familie, met een goed te volgen variatie in de gevels.
Collectief daklandschap
De blokken liggen tussen de noordzijde van de Maashaven en de Brede Hilledijk die het eiland ontsluit. Tussen de blokken lopen ruime wandelstraten, verfraaid met plantenbakken. Grootste verrassing wacht de bewoners en bezoekers echter aan de binnenzijde. Op een tweede maaiveld is een collectief daklandschap gerealiseerd, naar een ontwerp van LOLA landscape architects.
Met dit landschap speelt de Groene Kaap effectief in op de veranderingen die het stedelijk wonen de laatste jaren aan het doormaken is. Nieuwe stedelijke complexen worden opgezet als gemeenschappen, met groene ruimtes als de belangrijkste uitdrukking daarvan. Dit kan toegeschreven worden aan de wens van stedelingen om de voordelen van het wonen in hoge dichtheid te combineren met plekken waar je elkaar kunt ontmoeten.
Wandeling
Omdat de blokken aan de noordzijde hoger zijn, loopt het daklandschap via de eerste tweede en derde verdieping, op naar de vierde. Het is een aaneenschakeling van hoven en tuinen, onderling verbonden door bruggen. Ook zijn er volkstuinen te vinden. Bewoners en bezoekers kunnen een continue wandeling door deze semi-openbare binnenruimte maken. Aangrenzende semi-private buitenruimtes vormen de overgang naar de woningen.
Deze wandeling laat zich vergelijken met de High Line in New York City of de Promenade Plantée in Parijs, achter Place de la Bastille. In beide gevallen maak je als stedeling op hoogte een wandeling door de stad. Voornaamste attractie is het panorama dat je wordt geboden op het stedelijke landschap. Anders dan in de buitenlandse voorbeelden, zijn aan de Rotterdamse promenade wel woningen gesitueerd.
Intieme stedenbouw
In de Europese stad is de open stedelijke ruimte uitgesneden in de massa. In de moderne tijd is deze verhouding 180 graden gedraaid en kwamen gebouwen los in de ruimte te staan. Koos Kok zoekt op de Groene Kaap dit omslagpunt op. Daarmee is het mogelijk gebleken om én te verdichten én plekken te creëren waar je elkaar kunt ontmoeten. In deze intieme stedenbouw gaat het om ruimte, niet louter om volumes.
Groene Kaap in Rotterdam Opdrachtgever Stebru Transformatie Architect Bureau MASSA Ontwerpteam Bureau MASSA Koos Kok, Kerstin Hahn, Jan Geert de Bruin, Lieke Sauren, Iveta Fiedlerova, Mark van den Boorn, Eric Ammerlaan Investeerder Altera Landschap LOLA landscape architects BIM Partner ROOT B.V. Aannemer Stebru B.V. Planuitwerking Powered by EGM Ontwerp 2014 Oplevering 2021