Auteur Leo van Broeck – Op wereldschaal zijn enkele grote armaturen of krachtlijnen compleet ontspoord: overmatig landgebruik, overbevolking, vervuiling en emissies. We zijn deel van een exploitatie-kapitalisme dat ongelijkheid en armoede nodig heeft om te blijven groeien. Op die manier voedt het bovendien polarisatie en extremisme waardoor democratie en governance slechter functioneren. 

Op de agenda staan wat mij betreft ten minste de volgende vier punten.

1.Bescherm de natuur

Ons landgebruik is de kern van het probleem, en de grote vectoren daar zijn planetaire overbevolking, landbouw, economie en wonen. Dit zal dan ook dringend moeten krimpen; plaatsgebrek is de hoofdoorzaak van de massa-extinctie van fauna en flora. Idealiter moeten we zo snel als het kan ongeveer de helft van de aarde terug laten verwilderen. De helft van het land en het water moet beschermde natuur worden. Die opgave is dringender dan onze CO2 uitstoot beperken (wat overigens ook echt nodig is).

2.Stel bevolkingsaantallen bij

Ons aantal moet zo zacht en spontaan mogelijk naar beneden. In een hopelijk meer egalitaire wereld hangt het af van de grootte orde van die min of gelijke footprint van alle burgers met hoeveel we kunnen zijn. In het licht van de cijfers is het immers belangrijk om al onze ruimtelijke footprints zo klein mogelijk te maken (zowel landbouw, economie als wonen).

Idealiter zal dat het geval zijn in een circulaire donut economy met circulaire landbouw, weinig veeteelt, zero CO2 emissies, de helft van de aarde terug natuur, zuinig grondgebruik, maar tegelijk goede scholing, gezondheidszorg, en vrouwenrechten. Dan zou het hoogstens 3 à 4 miljard mensen kunnen zijn, willen we alle andere levensvormen ook een florissante hoeveelheid lebensraum gunnen.  

Het zal daarbij nodig zijn om onze ruimtelijke aanwezigheid te ontsnipperen en te mikken op een netwerk van compacte grote en kleine steden. De vraag is terecht of te grote metropolen niet het risico lopen om als een reus op lemen voeten te bezwijken onder hun eigen overmaat. Ik denk dan niet zozeer aan klassieke succesvolle metropolen zoals New York, Parijs, Londen of Barcelona, maar eerder aan megasteden in een meer kwetsbare context (Mumbai, Mexico, Calcutta…) of aan ruimtelijke anomalieën zoals de sprawl-carpet-city Los Angeles.

3.Van meer naar beter

Een herverdelingskapitalisme moet overschakelen naar een kwalitatieve groei gecombineerd met een kwantitatieve krimp. Geen lage loon landen meer, geen eeuwige groei meer. We moeten van ‘meer’ naar ‘beter’. 

4.Bouw een kennis gestuurde democratie

Democratie moet kennisgestuurd worden: technocraten aan boord hijsen, niet in politiek, maar in adviescommissies die werken als de GPS van de maatschappij. 

Met deze agenda op tafel wordt het iets helderder. We hebben door de ruimte van alle levensvormen af te pakken, ook onszelf compleet klem gezet en vast gegroeid. ‘Finding new freedoms’ gaat pas kunnen als we terug meer ‘Freedom to Move’ hebben. In een globale samenleving die ruimtelijke nederigheid combineert met een inclusieve economie in evenwicht met het ecosysteem, is wonen idealiter betaalbaar voor iedereen. 

Veranderingen omarmen

Als we slim ontwerpen en bouwen, elk gebouw iets te groot en iets te sterk maken, ontworpen zonder vast programma voor ogen (de ‘bigness’ van Rem Koolhaas), dan zijn we de basis aan het leggen voor een flexibele maatschappij die veranderingen kan omarmen in de plaats van er mee te vechten. 

Productie en bewoonbaarheid zijn onderling afhankelijk. Wat er momenteel op de achtergrond verdwijnt is bewegingsvrijheid, zowel mentaal als ruimtelijk. Betaalbaar wonen moet niet aangepakt worden door goedkope junkwoningen te maken maar door arbeid tegen junklonen te verbieden en de armoede en ongelijkheid uit de wereld te helpen. Architecten moeten zich van de illusie ontdoen dat zoiets vooral een ‘ontwerpopgave’ zou zijn; dat is slechts in beperkte mate het geval. 

Panel Finding New Freedoms

Leo van Broeck kan niet aanwezig zijn bij het panel ‘Finding New Freedoms’ dat ik samen met Marianne van der Sande modereer op donderdag 18 mei in Palazzo Contarini Polignac te Venetië. Om zijn afwezigheid te compenseren, schreef hij bovenstaande, inspirerende bedenking als bijdrage aan het debat. 

Wil je meer weten van het panel ‘Finding New Freedoms’ in Venetië, check dan dit artikel op VivaArchitectuur: https://harmtilman.nl/agenda/finding-new-freedoms/