Toen ik ze zag wist ik direct welk beeld mijn nieuwjaarswens zou vergezellen. Een serie tekeningen onderdeel van een tentoonstelling Brussel, maakte grote indruk op mij. Hans Hollein maakte ze tegen het einde van zijn architectuuropleiding in Berkeley (Californië), toen hij door het westen van de Verenigde Staten trok.

Beschouwingen over het werk van de Oostenrijkse architect Hans Hollein beginnen steevast met de werkelijk fabuleuze kaarsenwinkel Retti die hij in 1965 in Wenen ontwierp en die hem eerste internationale roem bracht. Of wat ook gebeurt, met zijn utopische ontwerpen zoals de vliegdekschipstad uit 1963 waarin een kritiek op het functionalisme kan worden gelezen. De in Brussel getoonde tekeningen gaan echter vooraf aan al deze eerste werken.

Op de tentoonstelling in Brussel worden ze dan ook gepresenteerd als pre-architecturen. De curatoren gebruiken dit begrip “als een hypothese en als een proeftuin voor architecten die de mogelijkheid onderzoeken om canons opnieuw uit te vinden door middel van kritische beschouwing“. Deze mogelijkheid om opnieuw uit te vinden, is sinds de verlichting een wezenlijk onderdeel van de architectuurkritiek.

In de toelichting op de term pre-architectuur speelt de 19e-eeuwse Duitse architect Gottfried Semper (1803-1879) een grote rol. Hij gebruikte in zijn geschriften termen als pre-architectonische tijden, oorsprong, techniek of staat om de artefacten te beschrijven van die culturen die niet over grote monumenten beschikten. Het zijn culturen die voorafgingen aan de grote bouwwerken van de Egyptische en Sumerische beschavingen.

De serie tekeningen is door Hollein “stadsstructuur” genoemd. In deze serie onderzoekt hij fundamentele vragen van de architectuur: haar oorsprong, haar functie en de primaire bewegingen die haar kenmerken. Tot de laatste rekent hij uitgraven, op elkaar stapelen en vormgeven.

Dus niet duurzaamheid, circulaire economie, open oproep, enzovoort, maar primaire architectonische handelingen. Nadat ik mijn nieuwjaarswens op 31 december 2024 had verstuurd, ontving ik de nodige reacties. Duidelijk was dat de tekening velen intrigeerde. Sommige ontvangers schreven de tekening toe aan andere architecten, wat heel goed had gekund. Andere vonden het juist gepriegel in de marge.

Toch denk ik dat deze serie tekeningen wel degelijk relevant is. Immers deze stadsstructuren brengen een proces op gang waarin wordt nagedacht over de architectuurpraktijk en de vragen die daarin aan de orde komen. Het zijn vragen die menig architect zich zal stellen, uiteraard met een andere uitkomst dan in het geval van Hollein.

Wat deze serie tekeningen voor mij aantrekkelijk maakt, is dat afzonderlijke objecten in een landschap worden uitgebouwd tot uitgestrekte stedelijke clusters. Dat is de grote betekenis van dit ruimtelijke onderzoek. En dat is ook wat ik de architectuur in 2025 toewens.

Info

De tentoonstelling Pre-Architectures is nog tot zondag 30 maart 2025 te zien bij CIVA, Kluisstraat 55, 1050 Brussel. De tentoonstelling is samengesteld door Silvia Franceschini, Nikolaus Hirsch & Spyros Papapetros en bevat werken van werken van Kader Attia, Mariana Castillo Deball, Forensic Architecture & David Wengrow, Jacques Gillet, Hans Hollein, Frederick Kiesler, Gianni Pettena, Ettore Sottsass, Paulo Tavares, Anton Vidokle & Pelin Tan.