Van de generatie architecten die zo rond 1980 opkwamen, is Sjoerd Soeters een van de interessantste. Zijn stedenbouwkundige werk behoort ongetwijfeld tot het beste dat in ons land tot stand is gebracht. Het onlangs opgeleverde Holland Park in de periferie van Amsterdam is daarvan opnieuw een bevestiging.

Soeters is een uitgesproken architect die zich regelmatig luid en duidelijk in discussie roert. Zelf geeft hij aan niet anders te kunnen. Hij is een voorbeeld van een architect die liever eerst iets uitdenkt en dat daarna doet. Zelden zul je hem betrappen op een verklaring achteraf voor wat al is ontworpen. Van kuddegedrag kun je hem niet beschuldigen.

Bijdrage architectuur aan de stad

Soeters wil met zijn architectuur een bijdrage leveren aan de stad. Het staat op gespannen voet met het aangeboren vermogen van de laatste om zich zo veel mogelijk aan vorm te onttrekken. In deze chaotische of vormloze stad probeert Soeters architectonische intelligentie te traceren. Zijn werk wordt vaak ingedeeld onder de noemer van de postmoderne stedenbouw.

Daar valt wat voor te zeggen. Met de pogingen van de moderne stedenbouw om de chaotische stad een ordening op te leggen, heeft zijn werk in ieder geval weinig van doen. Eerder probeert Soeters de eindeloze stedelijke brei op basis van een visuele analyse een adequate architectonische vorm op te leggen.

Soeters laat zich goed vergelijken met de de Franse architect Le Corbusier. Afgezien van het feit dat ze dezelfde bril dragen, bedrijven ze beiden architectuur én stedenbouw. Maar terwijl Le Corbusier briljante gebouwen ontwierp en zijn stedenbouw schematisch was, is het bij Soeters in feite andersom. Zijn stedenbouw komt op de eerste plaats, de gebouwen zijn daar in zekere zin een afgeleide van. 

Visuele analyse

Ooit vertelde hij me niet perse van losse gebouwen te houden.Voor Soeters is het van belang dat gebouwen een plek en positie innemen in het stedelijke weefsel. Daarbij mag een gebouw anders zijn dan de context waarin het staat, maar het moet in zijn ogen wel een betekenis hebben en een bijdrage leveren aan het geheel. Het door hem ontworpen woongebouw De Piramides in Amsterdam is daar wat mij betreft de beste illustratie van.

De bril van Soeters werkt als een visuele lens waarmee hij aanknopingspunten zoekt voor zijn stedenbouwkundige werk en het stedelijk potentieel probeert te lezen in de aangetroffen situatie. De visuele analyse die Soeters hanteert, gaat volgens eigen zeggen terug op Gorden Cullen’s Townscape (waarover straks neer), maar lijkt ook te zijn geïnspireerd op de baanbrekende Las Vegas studie van Denise Scott Brown en Robert Venturi. 

Soeters is niet de man van futuristische vergezichten. Zijn visuele analyse vormt de basis voor de stedenbouwkundige plattegrond die hij ontwikkelt in de meest onwaarschijnlijke omgevingen. Zijn gezichtsveld is verbonden met een bijzondere sensibiliteit, zoals Liesbeth Melis ooit signaleerde. Juist door op een andere manier te kijken, komt hij bijzondere potenties op het spoor. Holland Park, zijn laatste stedenbouwkundige realisatie, is daarvan een mooie illustratie.

Serial Vision

Holland Park is gerealiseerd op een terrein van dertig hectare nabij station Diemen Zuid, waar kantoren jarenlang leeg stonden. De Amsterdamse ontwikkelaar André Snippe kocht het midden in de crisis aan met het voornemen daar een wijk te ontwikkelen voor jonge stedelijke professionals. De appartementen zijn afgestemd op wat deze mensen kunnen lenen bij een hypotheekbank. De wijk bleek een instant succes. 

De wijk kent een grote variatie aan verschillende typen appartementen, van zeer klein tot groot. Een veel voorkomend type met een stramien van 7,80 meter heeft aan de voorzijde een woonkamer en aan de achterzijde twee slaapkamers. Het komt over de hele lengte van de gebogen wand langs het metrospoor voor, afgewisseld met de ritmisch aangebrachte torens die aan de voorkant uitkijken op de dieptepleinen. Deze 7,80 meter appartementen gingen als warme broodjes over de toonbank.

Het bijzondere is de setting waarin de appartementengebouwen zijn geplaatst. Gordon Cullen ontwikkelde in het boek The Concise Townscape het idee van ‘Serial Vision’. Soeters gebruikte dit gezichtsveld om de stedelijke ruimtes van Holland Park in te delen in perspectieven van 80-120 meter, maar nooit in een eindeloos perspectief. Als voetganger zie je zo op een niet al te grote afstand een wand waar je naar toe loopt. Vervolgens maakt de straat een knik en opent zich een nieuw perspectief.

Dit is vertaald in een stadsplattegrond die is vormgegeven aan de hand van rondlopende grachten. De holle kant van de gesloten stadsblokken met zes bouwlagen ligt aan een kade en is steeds gericht op de zon. Terwijl deze kant dus altijd is aangelicht, wordt het verkorte perspectief van het tegenoverliggende blok in het water versterkt. 

De combinatie van serial vision met nadenken over invallend zonlicht in de openbare ruimte levert naast gekromde grachten en straten, groene binnentuinen op parkeergarages en kleine besloten pleinen langs de metrobaan op. Een zelfde benadering volgde Soeters eerder op Java-Eiland in Amsterdam en de wijk Sluseholmen in Kopenhagen.

Interessante stedelijke ruimtes

Een criticus vergeleek de positie van Sjoerd Soeters ooit met die welke Winy Maas inneemt in de architectuur. Maar anders dan Maas neemt Soeters afstand van de opvatting dat architectuur kunst is. Soeters onderkent de verantwoordelijkheid die architectuur heeft voor een functioneel en maatschappelijk programma. Hij hecht veel waarde aan de onderbouwing van zijn voorstellen, op zo’n manier dat iedereen het snapt. Ik begin nooit met de buitenkant, aldus Sjoerd Soeters, maar altijd met de plattegrond van de stad. 

Centraal staat de vraag hoe de ruimtes eruit zien en welke volumes nodig zijn om deze ruimtes vorm te geven en in te sluiten. Soeters maakt geen open ruimtes, maar interessante ruimtes die omsloten zijn en stedelijk gebruik mogelijk maken. Het zijn stedelijke interieurs waarin de dominantie van de auto wordt teruggedrongen en waarvan de maatvoering is afgestemd op op het gebruik dat fietsers en voetgangers hiervan maken. Willen plekken plezierig zijn, dan dienen ze afgestemd te zijn op het gezichtsveld van de stedelijke gebruikers.

Holland Park in Diemen

Opdrachtgever Snippe Projecten BV Stedenbouwkundig plan Pleasant Places Happy People (PPHP) Ontwerpteam Sjoerd Soeters, Walther Kloet, Maudy Dekkers Beeldkwaliteitsplan Pleasant Places Happy People (PPHP) Landschapsarchitectuur Karres & Brands landschapsarchitecten Architecten Bedaux de Brouwer Architecten, Boparai Associates Architekten, Cruz y Ortiz Arquitectos, Geurst & Schulze architecten, Groosman Partners architecten, Inbo, Joep Mollink-PPHP, Mulleners + Mulleners, Rijnboutt, Dick Smeding BV, ZZDP Architecten Programma 3100 woningen, 10.000 m2 voorzieningen Ontwerp 2013 Start bouw 2015 Oplevering 2021

Stedenbouwkundig plan

Serial Vison