Gaan we een toekomst tegemoet die we niet kunnen zien? Of is het mogelijk nu te handelen met het oog op mogelijke toekomsten? Op deze vraag geeft “Sidelined” in het Nederlands paviljoen op de Architectuurbiënnale van Venetië interessante antwoorden.

Sport verbroedert is de mare. Het vormt het grootste sociale netwerk van ons land. Het zou bijdragen aan gezondheid en zorgen voor verbinding. Echter wie wel eens een sport beoefend heeft of een wedstrijd bijwoont weet wel beter: ze kan ook uitsluiten of afstoten. Met dat laatste zijn dilemma’s verbonden, die welhaast onbespreekbaar zijn. Blijkbaar wordt niemand graag met de eigen demonen geconfronteerd.

Het Nederlandse paviljoen op de Architectuurbiënnale in Venetië doet een moedige poging om de sport diverser te maken. In het paviljoen is door curator Amanda Pinatih en ontwerper Gabriel Fontana een omgeving gecreëerd die nieuwe vormen van inclusiviteit en sociale samenhang aanmoedigt. Deze gaan duidelijk verder dan de broederschap die de huidige sportbeoefening karakteriseert.

Alternatief sportcafé

Het Nederlands paviljoen, een ontwerp van Gerrit Rietveld uit 1954, verving het oorspronkelijke paviljoen van J.W. de la Morandiere en J.G. van der Steur uit 1910. Voor de duur van deze Architectuurbiënnale is het getransformeerd in een alternatief sportcafé dat model staat voor nieuwe vormen van samenzijn. Het is vormgegeven als een gastvrije ruimte waarin je je op je gemak kunt voelen. Sport wordt hier gezien als een middel om tussen verschillende groepen en groeperingen bruggen te slaan.

In de bar vind je bijvoorbeeld barkrukken van verschillende hoogte en samenstelling, waarop groot en klein, jong en oud kan plaats nemen. Ook is er een tafelvoetbal neergezet, die is vormgegeven op verschillende hoogtes, waarin teams ontbreken en verschillende ballen in het spel zijn. Het idee is dat dit kansen biedt voor nieuwe vormen van samenwerking.

Andere wijzen van sportbeoefening

Aan de wand hangen schermen waarop je vooraf gefilmde wedstrijden kunt volgen. Alleen worden de sporten op een net even andere wijze beoefend dan je gewend bent. De eerste wordt bijvoorbeeld gespeeld op velden die plotseling van formaat veranderen. Spelers moeten continu hun spel aanpassen en de slapstick die daarvan het gevolg is, deed mij sterk denken aan de filmpjes van Comedy Capers die ik in mijn jeugd zag.

In een tweede sport die je kunt bekijken, dragen de spelers tenues die voortdurend van kleur veranderen. Het gevolg is dat je als speler continu in een ander team zit. Al snel is de verwarring compleet, totdat het blauwe team tot winnaar wordt uitgeroepen en alle spelers juichen, aangezien ze allen een keer het blauwe shirt hebben gedragen. Ook hier is de humor niet ver weg.

De derde sport wordt gespeeld op een zeshoekig veld. In deze variant dragen alle spelers juist hetzelfde shirt, waardoor ze niet van elkaar weten in welk team ze spelen of op welk veld ze moeten scoren. Al spelend moet je achterhalen wie bij jou in het team zit en aan wie je rustig de bal kunt overspelen.

Aan “Sidelined” valt veel plezier te beleven. Ze is gemaakt vanuit een helder en overzichtelijk perspectief en fraai uitgevoerd. Vanuit het fenomeen sport wordt een boeiende blik op architectuur als collectieve ordening geworpen. Deze blik is vooral een culturele kijk op dit fenomeen. Het gegeven dat sport een enorme economische aangelegenheid is, waarin bijvoorbeeld absurde bedragen worden neergeteld voor voetballers, blijft buiten beschouwing.

Instabiliteit en onvoorspelbaarheid

Dat ze laat zien dat je sport als systeem uit elkaar kunt halen (de makers spreken over vervreemden) en opnieuw kunt vormgeven, is een niet geringe verdienste. Het levert daarmee een belangrijke bijdrage aan architectuur. Het idee van instabiliteit en onvoorspelbaarheid van dit systeem heeft wat mij betreft een blijvende waarde. Dit sluit beslissingen niet uit, maar verbreedt voor architecten de mogelijkheden voor interpretatie en actie. Architectuur kan condities en concepten creëren die het verloop van de geschiedenis van de toekomst kunnen beïnvloeden of veranderen.

Een mogelijk punt van kritiek betreft het idee van “Gesamtkunstwerk”. Dat perspectief is begrijpelijk gezien de behoefte die de samenstellers voelen om vanuit een helder en duidelijk perspectief een consistente politieke betekenis toe te kennen aan sport. De vraag is echter of sport wel zo’n coherent systeem is als de makers veronderstellen. Binnen de muren van een museum gaat het wellicht op, daarbuiten stuit je al snel op de smerige kanten van de sport die nu buiten beschouwing blijven.

Informatie

Het Nederlands Paviljoen op de Biennale di Venezia is tot zondag 23 november 2025 te zien in de Giardini van Venetië

Lees ook

Bespreking van de Architectuurbiënnale Venetië 2025 door Carlo Ratti