Auteur Marc Dubois – De Biënnale is minder politiek dan twee jaar geleden met Lesley Loko als hoofdcurator waar het accent lag op dekolonisatie en decarbonisatie. Ditmaal koos hoofdcurator Carlo Ratti als leidraad “Intelligens”, een pleidooi om duurzaamheid, schaarste van materialen en de klimaatcrisis ernstig te nemen en richtinggevend te zijn voor een toekomstige architectuur.

Het centraal paviljoen in de Giardini is gesloten voor renovatie met als gevolg dat Ratti alles moest samenbundelen in de langwerpige ruimte van de Corderia in het Arsenale gebouw. Het effect heeft iets van een beurs, alles dicht bij elkaar en allesbehalve overzichtelijk. Er is een overvloed aan projecten met 3D- printing gemaakt door robots. Kan deze technologie, hoe verleidelijk ook, de urgente problemen oplossen?

Data en nog eens data en ook de impact van AI is een hot thema. Er zijn presentaties met lange teksten. De vraag is of je naar Venetië komt om uren te lezen wat men via internet veel rustiger kan opnemen. In sommige landenpaviljoen is dit ook het geval zoals Frankrijk. Wat zeker is, een bezoek wordt een pijniging voor het capterende vermogen van de mens.

Landenpaviljoens

Het Belgisch paviljoen was het eerste landenpaviljoen in de Giardini van Venetië, een ontwerp van Léon Sneyers uit 1907. Professor Francesco Dal Co (IUAV) nam in 1991, toen hoofdcurator van de Architectuurbiënnale, de beslissing om voor de eerste maal de “kunstpaviljoenen” in te zetten voor de presentatie van architectuur.

Het thema voor 2025 “Intelligens” geeft de nationale paviljoenen een vrijheid van interpretatie. Zorg dragen voor je paviljoen en het onderhouden is ook een attitude van duurzaamheid zoals de bijdrage van Finland en Zweden. Het Deens paviljoen kiest een andere kijk op het bouwproces, een intelligente benadering bij renovatie waarbij hergebruik centraal staat.

Building Biospheres

De bijdrage van het VAI sluit eerder aan bij Carlo Ratti’s hoofdthema. Het VAI inviteerde landschapsarchitect Bas Smets om zijn voorstel “Building Biospheres” uit te werken. Hij deed dit in samenwerking met de Italiaanse neurobioloog Stefano Mancuso. Het betreden van het paviljoen is een verrassing, geen maquettes wel een massa groen. Er werden tweehonderd subtropische planten aangebracht in het midden van het paviljoen. Een experimentele opstelling met als opzet om de temperatuur op 20 graden te houden. Er wordt een beroep gedaan op de natuurlijke intelligentie van de planten, het groen is geen decorum maar juist de hoofdrolspeler van het verhaal. Geen architectonisch verhaal, wel een onderzoek naar de mogelijkheden om in grote projecten planten in te zetten als natuurlijke airco in plaats van energie opslorpende installaties. Wij gaan meer en meer beseffen dat in de toekomst koeling een groter probleem zal worden.

In de binnentuin staan onder andere een kamferboom, een peperboom en een magnolia, planten uit verschillende continenten. Deze drie worden gemonitord en visueel getoond in de donkere ruimte achteraan het paviljoen. Met sensoren wordt de sapstromen gemeten evenals water, lucht en licht. De gemeten waarden worden vergeleken met de temperatuur buiten en in de andere ruimtes van het paviljoen. Het zijn de planten die bepalen wanneer ventilatie en water besproeiing in werking moet treden. Hiervoor ontstond een samenwerking met de landbouwfaculteit van de Gentse Universiteit. Tot 23 november, datum van de sluiting van de Biënnale, worden de gegevens opgeslagen voor verdere studie. Voor de editie 2025 kregen verder vier jonge architectenbureaus een opdracht om na te denken wat de biosfeer kan bijdragen. Hun onderzoek wordt gepresenteerd in de twee aanpalende zijruimtes. Bij deze Biënnale verscheen een VAI publicatie in pocket formaat waaraan verschillende auteurs hebben meegewerkt.

Ook het gebouw van Sneyers is medebepalend. Een voordeur en geen ramen, wel een dakkoepel in de grote centrale ruimte die planten voldoende daglicht geeft. Het is nogmaals een bewijs van de grote potenties van dit paviljoen. Een klassiek ruimteconcept dat perfect kunst als een binnentuin kan ontvangen. Vorig jaar bij de kunstbiënnale stonden in het interieur grote reuzen opgesteld, het resultaat een sterke visuele ervaring.

Rustpunt in de Giardini

Zelfs toevallige bezoekers die geen interesse hebben voor data en de opzet van dit experiment kunnen ervan genieten, een bijna esthetisch genot van een binnentuin om even te rusten en zittend de planten te bewonderen. Het deed mij denken aan het concept van het tijdelijke Serpentine paviljoen in Londen van Peter Zumthor uit 2011. Nog explicieter, het concept van de Bibliotheek Mitterrand in Parijs van Dominique Perrault waar het centrum een grote buitentuin is, de natuur centraal geplaatst. Vermoedelijk niet toevallig werkt Bas Smets aan een natuurlijke heraanleg van de site rond de Notre Dame in de Franse hoofdstad. Ditmaal geen binnenruimte maar een groene aanleg rond dit iconische gebouw in de Franse hoofdstad.

Publicatie

Building Biospheres. Bas Smets, Stefano Mancuso , Uitgave Flanders Architecture Institute, 2025, 320 p., Formaat 12 x 14,7, ISBN 9789492567413. Teksten door Dennis Pohl, Bas Smets, Emmanuel Coccia, Stefano Mancuso, Kathelin Gray, Kathy Steppe, Véronique Patteeuw, Lydia Kallipoliti, Lisa De Visscher, Petrus Kemme & Bart Decroos

Lees ook

De andere kant van de heuvel – Over de Architectuurbiënnale Venetië 2025

De biënnale van dit jaar staat geheel in het teken van architectuur, een groot verschil met vorige biënnales, die eerder politiek dan disciplinair geïnspireerde vragen onder de aandacht brachten. Door curator Carlo Ratti is in de Arsenale een samenhangende architectuurtentoonstelling ingericht met meer dan 600 inzendingen. Het is met name deze veelheid die je als bezoeker doet duizelen. Ze lijkt alle kanten op te gaan, maar de schijn bedriegt.

Kracht van verbinding – Nederlands Paviljoen op Architectuurbiënnale Venetië 2025

Het Nederlandse paviljoen op de Architectuur Biënnale Venetië is een ode aan de transformerende kracht van sport. Door curator Amanda Pinatih en designer Gabriel Fontana is een inclusieve ruimte gecreëerd die traditionele opvattingen over sport uitdaagt en verbinding zoekt tussen diverse groepen. Tegelijkertijd rijst de vraag of het streven naar een coherente visie op sport niet de schaduwzijden ervan negeert.