Terwijl de open samenleving steeds meer onder druk staat, raken maatschappelijke gedragingen en houdingen versteend. Diverse makers op Oerol pleiten voor de ontwikkeling van mythen en rituelen om ons te helpen deze uitdagingen aan te gaan. Zij kunnen ons beschermen tegen de asociale neigingen van ons intellect.

Uit mijn eigen ervaringen blijkt dat het vooral neerkomt op het aangaan van verbindingen met de scheppende krachten die zich in ons leven manifesteren. Zoals Architectuur Maken treffend verwoordt: alles is er al; door deze elementen te verbinden wordt het mogelijk de natuurlijke grenzen van de mensheid te verleggen.

Dit jaar had Oerol op wisselende plekken in bos en duingebied een uitgebreid programma voor beeldende kunst, geheel in de geest van oprichter Joop Mulder, die jaarlijks wordt geëerd met de installatie “De streken.” Hoewel ik vele prachtige voorstellingen zag, wil ik me in dit verhaal richten op enkele sleutelinstallaties die ik tijdens Oerol bezocht.

Cycli van de tijd

De installatie Vergaan van Elmo Vermijs betreed ik onder drie grote wapperende zwarte banieren. Vrijwilligers manen me te bukken, omdat ik anders mogelijk getroffen word door de verzwaringen die onderin de doeken zijn aangebracht. Bij een grote bak schep ik een houten emmertje vol met aarde, dat ik mag meenemen tijdens mijn wandeling.

Compost staat centraal in de rituele wandeling door een gebied dat bij mij sterke herinneringen oproept aan de bossen uit mijn jeugd. Vermijs gebruikt deze ruimte als een uitnodiging tot rouwverwerking. Hij vraagt zich af wat gebeurt als je een geliefde verliest en hoe je dit verlies verwerkt, maar de betekenis reikt verder.

Vergaan is het sluitstuk van zijn langdurige onderzoek onder de titel “Staging Wood” naar het leven van bossen. In dit laatste deel staat het afsterven van het bos centraal, waarmee de cirkel wordt rondgemaakt. De aarde die ik aan het begin meeneem blijkt afkomstig te zijn uit gecomposteerde reststromen van het bos. Na een bijzonder lange wandeling strooi ik deze samen met anderen uit op een open plek. Het idee: deze aarde wordt zo opnieuw deel van de levenscyclus van het bos.

Ritme van het leven

Vlakbij een bomkrater uit de Tweede Wereldoorlog staat de installatie Fountain of Heartbeats van Sanne Vaassen. Uit zes roestvrijstalen buizen vallen waterdruppels naar beneden, die uiteenspatten op cymbalen, opspatten en ritmische geluiden voortbrengen.

Pas later kom ik erachter, dat het water in iedere buis in een wisselend ritme naar beneden drupt. Elke druppel blijkt de hartslag van een dier te vertegenwoordigen dat op Terschelling leeft. Terwijl een zeehond tussen de veertig slagen en minder dan één slag per minuut registreert, klopt het hart van een muis vierhonderd tot zeshonderd keer per minuut.

Wanneer een dier overlijdt en zijn hartslag verstomt, verstoort dat het geheel en verandert de melodie voor altijd. Deze installatie laat de niet zichtbare ritmes van het leven op Terschelling zien en vooral horen en maakt zo het belang van een goede soortenbalans in de natuur voelbaar. Het is een ode aan de kwetsbare ecosystemen waar wij allen deel van uitmaken.

Gerecycelde autowrakken

Drifting, van Touki Delphine, is een ingenieuze muziek- en kunstinstallatie opgebouwd uit gerecycelde materialen van autowrakken. Tussen de bomen zijn meer dan honderd afgedankte ruitenwisserreservoirs opgehangen. Het project doet me direct denken aan de ontwerpen die het Rotterdamse Superuse maakt met afgedankte industriële rotzooi.

Hier vormen de reservoirs een muzikaal landschap, waarin de omgeving beweegt op het ritme van de tijd. Rondom de installatie zijn banken en stoelen geplaatst met het oog op de muziekuitvoeringen die hier ’s avond staan gepland. Ik plof neer op een van de stoelen en laat me meevoeren op een hypnotiserende reis waar natuur, techniek en muziek samensmelten.

Slangen in het duinlandschap

In de buurt van Midsland, niet ver van Drifting, beklim ik Koreaduin, tijdelijk omgedoopt tot uitkijkpunt Midsland. Eenmaal boven aangekomen, word ik omringd door flexibele rode buizen die als slangen over het duinlandschap lijken te liggen. Tussen en op de slangen zitten en liggen groepjes mede-Oerolgangers. Uit de buizen klinken flarden vertellingen en stijgen ijle klanken op. Het is een prima plek om in het zand te liggen waar ik me laat onderdompelen in de taal.

Sanne van Balen onderzoekt in Spreken Tegen de Wind in de drie dialecten die Terschelling rijk is en vertaalde dit in een literaire installatie. Na tal van gesprekken met eilandbewoners en het bestuderen van woordenlijsten schreef ze een tekst die de stemmen van hen die een van deze dialecten machtig zijn, laat horen. De verfrissende wind die op deze hoogte sterk waait, speelt een cruciale rol in dit verhaal.

De waddendialecten vormen een manier om “tegen de wind in te spreken”. Als een talig monster “op de blanke top der duinen” wordt het Terschellinger taallandschap in deze installatie ontrafeld als een netwerk van verbindingen. Hier klinken het Aasters, het Meslânzers en het Westers uit de monden van de eilanders, die zich afvragen of een dialect überhaupt wel kan bestaan zonder sprekers maar ook of goed geluisterd wordt.

Ruimte van de tijd

Een laatste installatie die ik bezoek, is Silent Fragments door Felipe van Laar. In deze installatie staat nu eens niet de tijd centraal. Ze is geen installatie die iets voortbrengt door wat wordt bewogen, of dat nu mensen zijn, geluiden, stromen, enzovoort. Ik bespeur dat ik me tot deze installatie het beste kan verhouden door haar te benaderen in haar huidige staat, via haar huidige esthetische kwaliteiten.

In Silent Fragments laat Felipe van Laar zich inspireren door architectonische gebouwen en natuurlijke ruimtes die stilte oproepen. Ze blijken letterlijk ruimte te bieden voor verstilling. Hier kun je tot jezelf komen door innerlijke verbondenheid te voelen, maar ook door verbindingen aan te gaan met andere mensen en met het grotere geheel.

Ik loop de route die een grillig verloop kent langs de bosrand en me brengt op grote, voor mij duizelingwekkende hoogtes. De tocht voert afwisselend langs vlonders, uitzichtpunten, gedenknaalden en steigers. Deze architectonische onderdelen sluiten aan op de inzet van de installatie en de omringende natuur. Ze zijn op rituele wijze gebouwd door de architect, samen met vrienden en met zo min mogelijk materiaal. Silent Fragments is het eerste deel van een tweeluik, het andere deel is deze zomer te zien op de IJssel Biënnale.