Solide en lichtvoetig – Woningbouw Koraal in Heerhugowaard door Mateo architectuur

Midden in coronatijd leverde de Spaanse architect Josep Luis Mateo in Heerhugowaard een woningblok op dat zich laat lezen als een onderzoek naar het gebruik van baksteen. Met behulp van rijke texturen en een gelaagde opbouw is een bijna barokke gevel gemaakt die zich onderscheidt van de conventies in de Nederlandse woningbouw.

Project:
Koraal

Ontwerper:
Mateo architectuur

Locatie:
Heerhugowaard

Type:
Woningbouw

De aan de singel gelegen woongebouwen van Koraal zijn uitgerust met grote glazen terrassen op het zuidwesten Beeld Aldo Amoretti

De Spaanse architect Josep Lluís Mateo is een ontwerper met een groot gevoel voor de condities waarin zijn projecten tot stand komen. Volgens de Zwitserse architectuurhistoricus Philip Ursprung werkt Mateo niet met een agenda, maar zoekt hij antwoord op precieze vragen, vragen die bouwen en wonen, bouwers en bewoners bij elkaar dienen te brengen. Al zijn projecten getuigen van een realistisch begrip voor de opgaven die hem zijn gesteld, maar ook van een vermogen binnen dergelijke omstandigheden adequaat te handelen.

Nederland, Barcelona en de wereld

Niet heel veel mensen zullen weten wie Mateo is. Toch is hij in Nederland geen totale onbekende. Zo ontwierp hij tussen 1995 en 2000 woningbouw op de kop van het Amsterdamse eiland Borneo, onderdeel van Borneo-Sporenburg, in de vorm van intensieve laagbouw. Eerder was hij betrokken bij het woningbouwfestival in Den Haag uit de jaren 80. In 2010 realiseerde hij in ons land het hoofdkantoor van PGGM in Zeist. 

Faam verwierf Mateo vooral in zijn thuisstad Barcelona. Hij was gedurende de jaren 80 redacteur van het fameuze tijdschrift Quaderns d’Arquitectura i Urbanisme. In deze periode realiseerde hij enkele kleine ontwerpen die getuigen van een grote, constructieve verfijndheid en van veel gevoel voor de stedelijke heugenis. Na 1990 begon hij grotere opdrachten te verwerven, aanvankelijk vooral in de woningbouw, maar al snel ook voor uiteenlopende publieke gebouwen.

Na 2000 bouwde Mateo zijn bureau uit tot een internationale praktijk. Tot zijn stedenbouwkundige werk behoren Nice Grand Arenas in Nice (Fr), de Cité Créative in Montpellier (Fr) en het Draga district in Sibenik (Kroatië). In zijn eigen land realiseerde hij onder meer het Cultureel centrum van Castelo Branco en het Filmtheater van Catalonië in Barcelona. Boeiend is de entreehal van het Nationaal Museum in Praag.

Degelijk en lichtvoetig

Mateo ken ik vanuit mijn werk voor de Academie van Bouwkunst in Rotterdam en na 2000 voor de Architect. Ooit zou ik een interview afnemen voorafgaande aan een lezing van hem in de Brakke Grond. Om zes uur hadden fotograaf Frank Hanswijk en ik ons opgesteld op het plein voor het theater, maar van Mateo geen spoor. Door zijn verlate komst kon alleen de fotograaf gehaast en op het nippertje zijn werk nog doen. Maar geen nood, Mateo nodigde me na afloop uit in de bar van zijn hotel en het interview werd in een steeds plezieriger stemming tot diep na middernacht afgewerkt.

Het is de architect ten voeten uit: super-degelijk én lichtvoetig. Daedalus is in de Griekse mythologie de eerste architect. Hij is de bouwer van de dikke muren die het labyrint omhullen. Zijn zoon Icarus wilde aan dit labyrint ontsnappen door te vliegen, iets waar hij bijna ook nog in slaagde. Mateo lijkt beide figuren in zich te willen verenigen. Hij beschouwt het bouwen van muren als de definitieve activiteit van een architect, maar wil ze tegelijkertijd laten zweven.

Zijn gebouwen zijn solide én luchtig, als dat het juiste woord is. Ademend is wellicht een beter woord. Ze ademen een bijzondere atmosfeer, en onderscheiden zich door de bijzondere aandacht voor details.

Dialoog met context

Begin dit jaar bracht ik een vanwege Corona meerdere malen uitgesteld bezoek aan zijn laatste gerealiseerde project in Nederland, woonblok Koraal in Heerhugowaard. In dit blok zijn 80 appartementen opgenomen, waarvan er 24 in de vrije verkoop zijn gegaan. Deze woningen kennen een grote variatie in plattegrond en ruimte.

Maquette van woonblok Koraal

Koraal bestaat uit drie gebouwen, niet ver gelegen van centrumgebied Middenwaard in Heerhugowaard. Zowel de opzet van het blok als de materialisering ervan komen voort vanuit de intentie om aan te sluiten op de context van het project. Koraal gaat een dialoog aan met de omringende blokken en vormt een aanvulling op de omgeving. Het blok doet geen poging om de context te ontstijgen, of overdreven de aandacht op zichzelf te vestigen.

Plattegrond tweede verdieping Koraal

Het blok bestaat uit een lang gebouw met 4 verdiepingen langs de straat, aangevuld met een gebouw dat uitkijkt op een singel en een vierkant gebouw dat de kop van het blok vormt. Deze drie gebouwen liggen rond een gedeeltelijk overdekte hof was zich parkeerplaatsen en enkele garageboxen bevinden. De beplanting op de overkappingen filtert het licht dat op de parkeerplaats valt. De bebouwing doorbreekt de standaardpraktijk van de Hollandse buitenwijk.

Baksteen bekleding 

De gebouwen zijn bekleed met baksteen, in sterk contrast met de abstracte (witte) architectuur in de directe omgeving. In de gevels zijn vier soorten baksteen in verschillend verband en met uiteenlopend reliëf toegepast. Ook is in de gevel staand metselwerk toegepast. Uiteindelijk zijn in de haast barokke gevels 14 verschillende variaties te vinden, die de conventie benadrukken. Anders dan de houten kozijnen, is het metselwerk op de bouwplaats op aanwijzingen van de architect door metselaars uitgevoerd.

Koraal bestaat uit drie gebouwen rond een deel overdekte hof Beeld Aldo Amoretti

De opstanden uit metselwerk vormen de buitenste laag van het gebouw en staan in verband met andere lagen van de gebouwen. De houten kozijnen zijn in de fabriek vervaardigde prototypes en vormen in de gevel een tweede laag. Terwijl de buitenste laag mineraal en hard is en gebruik maakt van verschillende texturen en kleuren, is deze tweede laag gemaakt van hout en geschilderd in een neutrale grijze kleur. Ze ligt verdiept in de gevel en versterkt de illusie dat de buitengevel een grote dikte bezit in relatie tot de massa van de gebouwen.

Een derde laag wordt gevormd door de grote, glazen terrassen, gesitueerd aan het water en aan de binnenhof. Via deze balkons valt overvloedig natuurlijk licht de woningen in.

Atmosferische architectuur

Architectuur bezit over een uitgebreid areaal aan middelen om met haar gebruikers te communiceren. In de klassieke architectuur werden hiervoor verschillende ordes ingezet. Moderne architecten legden het accent op transparantie en openheid. In de postmoderne tijd werd architectuur opgevat als een taal.

Mateo behoort tot de generatie die de relatie met gebruikers zoekt in de keuze van materialen en de zoektocht naar licht, alsmede een intense dialoog met de stedelijke context. Materialen als baksteen, metaal en zink vormen het materiaal waarmee gebouwen worden bekleed. Tegelijkertijd vloeit de fysieke ervaring van zijn architectuur voort uit de manier waarop binnen- en buitenruimte, publieke en private sferen en verkeers- en rustgebieden zijn georganiseerd.

De gelaagde baksteengevel langs de straat Beeld Aldo Amoretti

Architectuur is de ervaring ervan. Aldo van Eyck zei het en voor Mateo is het niet anders. Dat was althans wat mij trof bij mijn bezoek aan Koraal. Als je langs de ruwe, gevarieerde baksteengevels loopt, dan biedt dat je een ervaring die verder gaat dan het concept of de materialen. Het is de gewaarwording dat in woningbouw een praktische, materiële expressie mogelijk is en een luxe kan krijgen, die je in doorsnee woningbouw zelden tegenkomt.

Architectuur en ambacht

Het idee dat architectuur verbonden is met de fysieke ervaring, speelt een grote rol in het bouwproces. Mateo is een architect die in vrijwel al zijn projecten grote aandacht besteed aan de uitvoering. Hij beschouwt het werken met materialen als een mentale activiteit die steunt op fysieke experimenten en gewaarwordingen. 

Kopgevel van Koraal Beeld Aldo Amoretti

Rationaliteit, efficiëntie en prefabricage vormen uitgangspunten van de woningbouw in Koraal. Bijzonder aan Koraal is dat op de bouwplaats zonder tekeningen is gewerkt. Voor het metselwerk van de opstanden werkte de architect direct samen met de metselaars. Begonnen werd met samples van baksteenstapelingen, doorgezet in een constant ritme van metselwerk en textuur.

Woningbouw Koraal, Heerhugowaard 

Opdrachtgever Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen BV Architect Mateo Arquitectura Projectarchitect Josep Lluís Mateo Adviseurs Van Rossum, Hiensch, Nieman, Koppes Bouwkunde Netto vloeroppervlakte 8500 m2 Oplevering 2020

Schetsen van bouwblok Koraal

Schets plattegrond
Schets kopgevels
Schets langsgevel