Toekomst is meer dan restaureren

In Antwerpen is een grote beroering ontstaan over het ontwerp voor de aanbouw van de Boerentoren die dateert uit 1932 en geldt als de eerste Belgische wolkenkrabber. Volgens criticus Marc Dubois getuigt het ontwerp van Daniel Libeskind van Amerikaanse arrogantie met Dubai allures. Hij roept de opdrachtgever op de architect terug naar Amerika te sturen en voor een andere benadering te kiezen.

Impressie van de skyline van Antwerpen, met rechts de Boerentoren inclusief de aanbouw van Daniel Libeskind. Beeld Katoen Natie / Phoebus Foundation / Daniel Libeskind

In een opiniestuk in De Standaard van zaterdag 26 november, getiteld ‘Zuurstof voor de Boerentoren, zuurstof voor de stad’, stelt restauratiearchitect Isolde Verhulst niet eens vragen bij de architectenkeuze en wat de impact is op de skyline van Antwerpen. Het is deze dame die op dinsdag 22 november door VRT Laat werd uitgenodigd om toelichting te geven bij het project dat zij omschreef als “luchtig”. Zij is bestuurder in het bureau Perspectiv, gespecialiseerd in restauraties en vermoedelijk heeft zij ook de ambitie om geselecteerd te worden binnen de equipe voor de uitvoering samen met het bureau ELD. 

Isolde Verhulst stelt: “Het project is een statement waar we het vandaag over eens zouden moeten geraken”. “Het maakt voor visionairen niet gemakkelijk om een nieuwe bestemming te geven” en nog meer van dergelijke uitspraken. Men kan zeker een gebouw een nieuwe bestemming geven maar moet dit op deze wijze? Haar opinie is meer dan een verdediging van Libeskinds voorstel, misschien zelfs in opdracht van de bouwheer die het volledige mediagebeuren professioneel heeft geënsceneerd. 

Postkaart met vermelding van de Hoogste toren in Europa Collectie Marc Dubois

Zij verwijst naar 1929, toen de stad drie architecten van naam vroeg om een advies: Victor Horta, H.P. Berlage en Henry van de Velde. Anno 2022 start het overleg met een gesprek tussen de architect en minister Matthias Diependaele (N-VA) bevoegd voor erfgoed. Vermoedelijk zal de burgermeester wel op de hoogte zijn geweest. De vraag is of de Antwerpse Bouwmeester Christian Rapp aanwezig was en vervolgens meer informatie kan geven. 

Toekomst is meer dan restaureren 

Dat wij ons patrimonium een toekomst moeten geven, daarover is iedereen het eens. Een dynamisch beleid start niet met een putsch maar met een debat en kijken wat de mogelijkheden zijn. Het interview met Libeskind in De Tijd van dezelfde dag met als titel ‘Sentimentaliteit is geen basis voor architectuur’ is een uitdrukking van ongeziene arrogantie. Ook zijn uitspraak ‘Ik vind egocentrische architecten eerder weerzinwekkend’ is meer van zelfbevestiging. Men kan hem zeker aanraden een spiegel te kopen en zijn uitspraken voor te leggen aan een psychiater. 

Dagimpressie van de Boerentoren in Antwerpen door Daniel Libeskind. Beeld Katoen Natie / Phoebus Foundation / Daniel Libeskind

Zijn stelling is dat iets moet opvallen en dat men anders vervalt in middelmatigheid. Iedereen die kritiek heeft begrijpt zijn visie niet. “Je kunt een gebouw niet alleen beoordelen op zijn uitzicht, net zoals je dat met mensen niet mag doen. Het gaat om het hart en de ziel”. Over wat dit voor hem betekent spreekt hij zich niet uit. Misschien zal minister Diependaele meer inzicht hebben in wat de hart en ziel voor een gebouw in Antwerpen is. 

Skyline is geen privé bezit

Mijnheer Huts, U bent eigenaar van de Boerentoren en U hebt grote en ambitieuze plannen. Het idee om de collectie van de Phoebus Foundation in dit monument onder te brengen kan men enkel toejuichen. Waardevolle oude boeken en schilderijen werden aangekocht en ook met veel vakkennis gerestaureerd. U bracht een aantal topstukken terug naar Vlaanderen. U bent een man met ambitie en met een visionair plan om de toren een toekomst te geven. Echter, Libeskind is geen visionair ontwerper. Iemand die stelt de toren een nieuwe kroon te geven en dit doet met een glazen box zonder verhouding is wereldvreemd. 

Mijnheer Huts, U bent de visionair, maar iemand die zich steeds presenteert als architect van het World Trade Center in New York terwijl hij slechts het masterplan na veel lobbywerk kon maken is niet kies. Hij is iemand die jaren met het label “deconstructivisme” opdrachtgevers wist in te pakken en vervolgens visueel spektakel wil opvoeren met mooi gemaakte beelden.

Mijnheer Huts, U bent trots op uw Antwerpse roots en U toonde iets in beweging te kunnen brengen. Met uw hoofdkantoor ontworpen door Robbrecht & Daem Architecten in de Van Aertstraat was U een voorbeeldige opdrachtgever. Dit project is internationaal gewaardeerd en gepubliceerd. 

Mijnheer Huts, indien U een museum met visie wil bekomen, kies dan voor een andere ontwerper. Er wordt steeds verwezen naar het Joods museum in Berlijn uit 2001 van Libeskind. Spraakmakend en beladen met symboliek maar met slechte ruimtes voor exposities. Het oordeel van velen is dat het gebouw beter leeg was gebleven zonder exposities. De laatste twintig jaar zijn er veel betere museale ruimtes gebouwd, ontworpen door architecten met een veel grotere affiniteit voor kunst. 

Schets voor De Boerentoren in Antwerpen door Daniel Libeskind

Mijnheer Huts, Libeskind is misschien een star- maar geen toparchitect. Bekijk even de lijst van de personen die de Pritzkerprijs hebben gekregen, zowat de Nobelprijs voor Architectuur. Geen Libeskind te bespeuren. Hij is een architect van de oude garde die enkel zijn slag kan thuishalen met opzichtigheid. 

Mijnheer Huts, velen hebben zich de laatste jaren ingezet voor een volwaardige architectuurcultuur in Vlaanderen. Onze architecten kregen een internationale waardering. Het VAI en veel anderen stimuleren dit proces en moeten nu vaststellen dat U de scene in Vlaanderen compleet negeert. Voor uw project zijn waardevolle voorstellen geformuleerd die ver afstaan van een exhibitionistische benadering. Hebt U de moed om de andere voorstellen te presenteren aan de Antwerpenaars? 

Mijnheer Huts, U bent eigenaar van dit monument maar niet van de skyline van Antwerpen. Er valt beter te bedenken dan deze Amerikaanse arrogantie met Dubai allures. 

Mijnheer Huts, stuur deze architect terug naar Amerika. U hebt de middelen om deze man correct te vergoeden voor de geleverde prestaties. Iedereen kan een vergissing maken, maar wie heeft deze persoon aangeprezen? Toch niet personen die bekommerd zijn om een architectuurcultuur in Vlaanderen.