Onder en voorbij vertrouwde beelden

Thema van Must See is het toerisme, of liever gezegd de bijbehorende iconen zoals tulpen, kaas en klompen. In de tentoonstelling daagt curator Anne van der Zwaag ontwerpers en bezoekers uit om een andere blik op deze symbolen te werpen. Achterliggende vraag is of het beeld van Nederland in het buitenland valt bij te stellen. Kun je onder en voorbij deze vertrouwde beelden kijken?

Deze inzet valt moeilijk los te zien van de exponentiële groei die het internationale toerisme de laatste decennia voor corona heeft doorgemaakt. Immers steden dreigen als gevolg van deze ontwikkeling zichzelf kwijt te raken. Door de grote toestroom van bezoekers ontstaat een geheel andere stedelijke dynamiek. Airbnb, koffieshops en andere voorzieningen tasten de leefomgeving van de zittende bewoners aan.

Verstoorde balans

Om deze verstoorde balans te corrigeren, opperde Zef Hemel onlangs in een rapport om in Amsterdam het internationale toerisme te verschuiven naar de Zuidas. Het vertegenwoordigt een draai van 180 graden in het Amsterdamse denken. Veertig jaar geleden was de Zuidas in het leven geroepen om de druk van het zakenleven op de binnenstad te verlichten. De laatste kon zo haar historische status behouden en als toeristisch juweel in de city marketing worden ingezet.

Het is de vraag of nieuwe stedelingen die nu de Zuidas bevolken, zitten te wachten op de door Hemel voorgestelde transitie. Of de Zuidas zich laat doorontwikkelen, zal afhangen van de programmering en van de architectuur die daar wordt gecreëerd. Langs deze weg kan volgens Hemel “een nieuw beeld van onszelf” worden gecreëerd. Sterker nog, het vormt er vermoedelijk een voorwaarde voor.

Vertrouwde vormen

De tentoonstelling Must See van Anne van der Zwaag zoekt een antwoord op die uitdaging. Zij vroeg 15 ontwerpers om bekende symbolen van Nederland opnieuw te ontwerpen. Met de zo gecreëerde beelden van het toerisme wordt het mogelijk dit fenomeen te differentiëren. Het heeft in de context van het historische museum een buitengewoon interessante tentoonstelling opgeleverd. 

Op het dorpsplein van het museum staat de gigantische kaasplank van Kars+Boom, met dito blokken kaas. Deze forse vormen zijn rijk aan symbolisme en roepen tal van onvermoede associaties op. De kaasblokken representeren ons land, maar doen even goed denken aan de XL objecten die kunstenaar Claes Oldenburg ooit op stadspleinen projecteerde. De ongebruikelijke schaal ervan is verrassend en roept een zekere spanning op.

Omgeving

Dit spel met dingen die vertrouwd zijn, maar tegelijkertijd vreemd aandoen en tot nadenken stemmen, wordt in meer installaties gespeeld. Dat gebeurt niet alleen door nieuwe versies te maken van vertrouwde objecten, maar ook door ze anders te laten functioneren. Een voorbeeld van dit laatste is de fiets van Bart Schalekamp. Aan een fietsstang is aan de ene kant een gewicht en aan de andere een vergroot fietswiel bevestigd. Het wiel stoot bij iedere beweging op een hobbel in de grond en veert dan weer op.

Ook tot de verbeelding spreken de installaties waarbij de omgeving in hun vorm terugkeert. Zo ontwierp Boris Maas een windwijzer in de vorm van een grote, rond zijn as draaiende spiegel die beweegt met de wind en daarbij naar stuur- en bakboord verwijst. Elmo Verwijs richtte een doorgezaagde molenwiek in tot observatorium van de hoge wolkenluchten. Tegelijkertijd problematiseert ze de impact van de molens op hemel en aarde.

Niet-helemaal-zoals-het-is

De tentoonstelling is gemaakt voordat de corona-pandemie uitbrak en de toerisme-stromen tot stilstand kwamen. Dat is niet ten koste van de zeggingskracht van Must See, integendeel. Het gegeven dat de ontwerpen een gevoel oproepen dat zich laat karakteriseren als “niet-helemaal-zoals-het-is”, verleent de tentoonstelling in de huidige situatie zelfs een groter elan.

Met het verdwijnen van de toeristen trad de schoonheid van de stad weer aan het licht. Aan de andere kant kon de pandemie zich zo snel verspreiden door de bewegingen op grote schaal van mensen over de wereld. Must See drukt de bezoekers met hun neus op deze paradox. De schoonheid van een stad trekt bezoekers en toeristen aan, maar die vormen op hun beurt de grootste bedreiging hiervan. Zo kun je op een nieuwe manier naar stad, samenleving en jezelf kijken.

Tentoonstelling Must See, Zuiderzeemuseum, Wierdijk 12-22, Enkhuizen, nog te zien tot 24 oktober 2021. Het museum ligt op 15 minuten loopafstand van NS-station Enkhuizen