Aan water valt tegenwoordig nauwelijks nog te ontkomen. Deze herfst werden we opnieuw geconfronteerd met extreem regenachtig weer. In de regio van de Spaanse stad Valencia leidde dit tot een rampzalige watersnood. Overal lijkt het water alleen maar te stijgen.

Enkele weken geleden was ik met vrienden in Venetië. Het regende gedurende de gehele week dat wij er waren. Voor een van deze dagen was zelfs code rood afgegeven. Het water kwam met bakken uit de hemel, het woei loeihard en kades en pleinen kwamen onder water te staan.

Vreemdelingen overal

De wereld is overduidelijk aan het veranderen. Poolkappen smelten, het grondwater stijgt en door stormen overstromen wegen en huizen. De vraag daarmee is hoe ruimte gemaakt kan worden voor dit water en hoe we moeten bouwen om dit voor elkaar te krijgen.

We waren in Venetië voor de 60ste Biënnale (nog te zien tot 24 november 2024). Thema van dit jaar is: “Vreemdelingen overal”. “Waar je ook gaat en waar je ook staat”, aldus Adriano Pedrosa die de hoofdtentoonstelling samenstelde, “je zult altijd vreemdelingen tegenkomen. Zij/wij zijn overal.” Het is wat mij betreft een beetje een niets zeggende titel. Als vreemdelingen overal zijn, zijn ze ook nergens. Kom je ze niet vooral tegen in de grote stad?

Op de hoofdtentoonstelling in de Arsenale en de Giardini is een grote hoeveelheid kunstenaars bijeengebracht. Al deze kunstenaars zijn afkomstig uit het globale zuiden. Een lastig begrip want dit globale zuiden is op geen enkele landkaart te vinden. Hiermee breng je je uiterst verschillende posities terug tot bewijsstukken van een geopolitiek label.

Spirituele dimensie

Toch kon ik op de tentoonstelling van het nodige te genieten, los van alle kunsthistorische verhalen. De Zwitserse architect Peter Zumthor zei ooit, dat kunst jou kunt raken. Hij had het over het belang van de spirituele dimensie in de kunst.

Op de tentoonstelling was werk te zien van liefst 330 kunstenaars. Dat zijn er veel. Wij probeerden na te gaan op welke gronden de curator deze kunstenaars bijeengebracht heeft. Het lijkt er verdacht veel op dat niet zozeer de kunstwerken zelf een doorslaggevend criterium zijn geweest, maar eerder de levens die deze kunstenaars leiden, waar ze zijn geboren, waar ze zijn opgegroeid, enzovoorts.

“Vreemdelingen overal” is een haast encyclopedische tentoonstelling. Dat heeft als voordeel dat je ook los van de uitgangspunten van de curator, de kunstwerken op zichzelf kunt bekijken, dus zeg maar de kunstwerken die je raken.

Clandestien leven in de grote stad

Om een voorbeeld te noemen, op een punt in de tentoonstelling is het werk “being alone” van Dean Sameshima geplaatst naast “El Emperador” van Miguel Ángel Rojas. Het zijn beelden die laten zien wat het clandestiene leven voor queers in een grote stad inhoudt. Karima Ashadu portretteert in de video “Machine Boys” op gevoelige, haast intieme wijze jonge, illegale taxi-motorrijders in Lagos.

Veel indruk maakten de “Scritture” van Greta Schödl, een serie marmeren, beschreven stukken die te zien zijn naast de “World Upside Down” schilderijen van Emmi Whitehorse. Bijzonder overtuigend in mijn ogen is ook “Entrance” van Lydia Ourahmane.

Iets heel bijzonders vond ik het kaartenproject van Bouchra Kahlili, waarin op zes schermen de routes werden ingetekend die migranten nemen om hun land te ontvluchten en veilige gebieden op te zoeken.

In het Australische paviljoen tekende Archie Moore met krijt de stamboom van de 65.000 jarige geschiedenis van de inheemse volkeren in Australië op de wanden. Centraal in het paviljoen liggen stapels met akten die de uitsluitingspolitiek van de regering documenteren.

En met Wim die een tentoonstelling samenstelde over het werk van Elise Kloppers (1), stond ik in de Giardini lang stil bij “No Moon Tonight” van Monica Correa, een textielwerk waarin niet het ontwerp, maar het materiaal leidend is.

Verschuivende focus

De tentoonstelling als geheel, waarin “de” kunst uit het zuiden wordt afgezet tegen die van het noorden, zei mij weinig. Tegelijkertijd waren er kunstwerken zoals deze, die een enorme indruk op me maakten.

Mogelijk is het een indicatie van de veranderingen die deze tijd plaats vinden. De laatste 30 jaar werd globalisering gezien als een setting voor allerlei kunstuitingen en -bewegingen. Ook “Vreemdelingen overal” gaat van dit frame uit. Tegelijkertijd lijkt de zeggingskracht die sommige van de tentoongestelde werken hebben, iets anders te vertellen. Namelijk dat de focus verschuift van het globale naar de fysieke en culturele context, van de wereld zoals ze is naar een plek die ze zou kunnen worden.

Noot

1.Tentoonstelling “Maaksels, Elise Kloppers 1941-2013”, curator Wim Nijenhuis, tot 31 november 2024, Galerie RAR, Spijkenisse