Op de eerste bladzijde van De ruimte van Riek schrijft Riek Bakker dat mensen haar in 2019 bij haar naderende 75ste verjaardag vroegen het allemaal eens op te schrijven, “hoe de Kop van Zuid aanvankelijk tegen de wind in tot stand kwam”, en “hoe sommigen de hakken in het zand zetten puur om ergens tegen te zijn, knoeiden met geld of regels of afspraken aan hun laars lapten”. Het meest opmerkelijk is dat ze deze belofte op de pagina’s die volgen helemaal inlost.

Wat volgt is een boeiende en openhartige uiteenzetting over haar leven en werk in de stedenbouw, waar de passie van afspat. De familiegeschiedenis passeert de revue; met haar twee jongste broers en haar moeder groeide ze op in Meppel. Door de plotselinge dood van haar vader werd ze steun en toeverlaat van haar moeder. De Riek zoals we die kennen, werd hier geboren. Ook haar periode in Boskoop, haar ervaringen bij bureau Zandvoort en de oprichting samen met Ank Bleker van Bureau Bakker&Bleeker, het vormde de opmaat naar het echte werk.

Pijnlijke zelfreflectie

Niemand spaart Riek in deze zelfreflectie, zij zelf nog het minst. Die soms pijnlijke openheid zal mensen die Riek niet kennen, wellicht bevreemden, maar het is Riek ten voeten uit. De dingen eerlijk doen, met open vizier strijden, rechtvaardig en met veel humor, het is haar devies, maar het is ook ook wie ze is. In het boek wordt nergens om de hete brei heen gedraaid. As een plan “serieus mislukt” is wordt dat gewoon gezegd. Een verademing in een wereld waarin dat meestal niet snel wordt toegegeven.

Alle anecdotes passeren de revue, zoals die van het gemeenteraadslid dat ze dreigde aan zijn stropdas uit de banken te trekken, als die nog steeds tegen zou stemmen. De regie om opdrachten binnen te halen, blijkt Riek al vroeg ter hand te nemen. Zo vroeg ze een studiegenoot haar twee keer te bellen op het moment dat ze een potentiële opdrachtgever ontving. Een goede relatie opbouwen met je opdrachtgevers, het is een van de vele rode draden in Rieks rijke carrière. Ook maakt ze diverse malen haar worsteling zichtbaar met politici die in de korte tijd van hun ambtstermijn willen scoren.

Handboek gebiedsontwikkeling

Maar het boek is meer dan een ‘mémoire’ aan een opmerkelijk professioneel leven. Ik las het ook als een handboek waarin Riek haar ervaringen met gebiedsontwikkeling, wat allemaal komt kijken bij dergelijke omvangrijke opgaven en wat het in de praktijk inhoudt, met de soepele pen van Margreet Fogteloo te boek heeft gesteld. Het is daarmee een genereus boek: je leest én leert veel over haar vorming als stedenbouwkundige. Ze heeft het vermogen dat kernachtig samen te vatten: je moet helder vertellen wat je van plan bent en waarvoor, je plan moet betekenis hebben en lang meegaan en ten slotte moet je plan goed in elkaar zitten.

Als iets tot de legacy van Riek kan worden gerekend, dan is dat gebiedsontwikkeling. Zij zette in haar Rotterdamse tijd een streep door plannen louter gericht op gebouwen en infrastructuur, vaak ook zonder enige gedachte over de uitvoering hiervan. Al op de eerste bladzijden wijst ze erop dat je “integraal, interdisciplinair moet werken, méér meenemen, zoals groen, de wensen van bewoners, zachte waarden waaronder een landschappelijke historie”. Door vrijwel het gehele boek zal ze dat mantra blijven herhalen.

Bijzondere opzet

Het boek De ruimte voor Riek heeft een bijzondere structuur. Persoonlijke ontboezemingen wisselen zich af met de stedenbouwkundige inzichten die ze opdeed in de vele projecten vanuit het bureau BVR en later vanuit Riek Bakker advies. Het sterke van deze opzet is dat leven en werk, werk en leven in hun onderlinge verband op een nog maar zelden vertoonde wijze worden getoond.

Centraal in het boek staat de Kop van Zuid, ik denk omdat Riek dat beschouwt als haar eerste “echte project”. Veel wordt daaraan afgemeten, zowel de periode die ze daarvoor had afgelegd als het leven nadien. In zekere zin werd in dit project de stedenbouw in Nederland, niet alleen in Rotterdam, opnieuw uitgevonden. In alles wat daarop volgt, profiteert ze van wat ze in Rotterdam heeft geleerd. In Rotterdam ontwikkelde ze een methode of benadering die ze in al die volgende projecten uitbouwde en vervolmaakte.

Mixed media

In de boekwinkels ligt De ruimte voor Riek naast het boek Ruimte voor Herman Hertzberger. Los van de overeenkomsten in boektitel, zijn beide boeken sterk verschillend. Terwijl Christien Brinkgreve, de auteur van laatstgenoemd boek, op sommige punten haar verschillen van mening met Herman Hertzberger niet onder stoelen of banken steekt, verwoordt Rieks boek via de soepele pen van Margreet Fogteloo in zijn geheel haar verhaal. 

De door Heleen Hummelen gemaakte podcasts zijn een leuke aanvulling op het boek. Omdat ik ooit zelf bij John en Riek in de auto zat, op weg van Den Bosch naar Enschede, vond ik die over haar chauffeur en de manier waarop zij via zijn collega’s wist binnen te komen bij de toenmalige ministers Annemarie Jorritsma en Margreet de Boer de allerleukste. Zo leuk zelfs, dat ik het verhaal niet ga bederven door het hier te vertellen, maar het is even geniaal als simpel.

Dynamisch oeuvre

Zeven jaar geleden won Riek de ARC14 Oeuvre Award (overigens een van de vele), een prijs die we destijds bij de Architect hadden ingesteld als bekroning van een levend oeuvre. Ook nu is dit oeuvre nog steeds springlevend. In de laatste hoofdstukken zet Riek overtuigend haar ideeën uiteen over de gebiedsontwikkeling van heel Nederland. In haar ogen begint die met een integrale visie op de ruimtelijke ordening, met een gerichte strategie en een proces dat de inhoud stuurt

Afgelopen weekeinde beloofde de toekomstige MP dat zijn nieuwe kabinet “meer elan” zal vertonen. Dat zou inderdaad zeer welkom zijn. Stel nu eens dat Riek Bakker wordt gevraagd voor het nieuw te vormen Ministerie van Ruimtelijke Ordening. Uit De ruimte voor Riek blijkt dat Riek dit soort verzoeken altijd eerst besprak met haar moeder en dat die dan onveranderlijk een week later altijd zei, niet doen. Stel bestaat niet in het leven, maar waarom zal het in dit geval niet anders gaan?

Informatie

Het boek De ruimte van Riek, Bouwend aan Nederland van Riek Bakker en Margreet Fogteloo verscheen bij Boom uitgevers Amsterdam, ISBN 9789024436866, 232 blz, € 29,90.

Een paar weken geleden woonde ik de boekpresentatie bij en schreef daarover Copernicus van Rotterdam Zuid – Bij de boekpresentatie van Riek Bakker

Als je lid bent van het platform van de Architect, dan vind je misschien ook dit interessant Waar blijven de ruimtelijke toekomstbeelden?