Het Maagdenhuis aan het Spui in Amsterdam, ontworpen door architect Abraham van der Hart, deed tussen 1628 en 1953 dienst als weeshuis voor katholieke meisjes. Daarna is het verbouwd voor de Nationale Handelsbank die er echter nog geen vijf jaar in heeft gezeten. In 1962 werd het gebouw verworven door de Universiteit van Amsterdam en nam het Presidium, later College van Bestuur, er zijn intrek.

Leeg centrum

Het gebouw kreeg landelijke bekendheid met de fameuze Maagdenhuisbezetting van 1969, waarmee de studenten hun eisen om inspraak in het bestuur van de universiteit kracht bijzetten. Nadien werd het Maagdenhuis nog diverse malen bezet, voor de laatste keer in 2015 uit protest tegen de ontruiming van het Bungehuis en opnieuw de aantasting van de universitaire democratie.

Niet lang daarna besloot het College van Bestuur te verhuizen naar de campus op Roeterseiland, een symbolisch minder beladen locatie dan het Maagdenhuis. De ondersteunende diensten zijn nog wel gevestigd in het Maagdenhuis. Het Maagdenhuis is het bestuurscentrum van de Universiteit van Amsterdam, echter een centrum dat in grote mate leeg is. 

De vraag die Ira Koers en Roelof Mulder kregen was de binnenhal toegankelijker te maken en het interieur te activeren. Daarmee ontstond ook de vraag hoe je een interieur dat voor een deel van zijn symbolische betekenis is ontdaan, een nieuwe publieke functie kunt geven.

Publiek interieur

Deze inzet is af te lezen in de centrale hal van het Maagdenhuis. In de tijd van het katholieke weeshuis was deze hal een open binnenplaats. Toen in de vorige eeuw de bank het gebouw betrok, werd ze overkapt ten behoeve van een kantoortuin. In deze tijd zijn de omliggende ruimtes gemoderniseerd en verkamerd. Eenmaal zetel van het College van Bestuur van de universiteit, functioneerde ze vooral als een verkeersruimte. Maar zestig jaar later, neemt de universiteit haar verantwoordelijkheid en vraagt zij Koers Mulder om deze ruimte in te richten als een publiek interieur, als een ruimte voor ontmoetingen.

Dat laatste is op een wonderbaarlijke manier gelukt. In de binnentuin die de architecten in de hal hebben gemaakt, kun je beschut een kop koffie drinken, onderuit zakken op een velours bankje of je laptop openklappen op een tafeltje. De planten bieden je als bezoeker volop privacy. Het heeft in niets weg van het kijken en bekeken worden dat een verblijf in de agora karakteriseert. De sfeer is eerder intiem te noemen en toch is het een publieke ruimte. Dat is bijzonder.

Het binnenlandschap is opgebouwd uit zestien modulen die tezamen een groot eiland vormen. In dit eiland zijn cirkels en vierkanten uitgesneden ten behoeve van zitjes en planten. Ze zijn gespiegeld rond de denkbeeldige as die vanuit de ingang naar de kantine loopt. Potplanten van verschillende hoogte helpen de ruimte mede te definiëren. De modulen zijn gemaakt van bamboe en zorgen samen met de groene planten en de velours banken voor een intieme sfeer.

Van werklandschap naar agora

De verrassing is dat dit landschap op een vrij eenvoudige manier één keer in de vijf weken wordt omgetoverd in een agora. De modulen zijn genummerd en kunnen worden verreden. Als de middenruimte vrij dient te worden gemaakt voor een receptie of bijeenkomst, worden ze tussen de kolommen van de galerij geplaatst. De maatvoering van de modulen van 2.10 bij 2.10 meter is hierop afgestemd.

Een dergelijke beweeglijkheid aan het ontwerp kom je vaker tegen in het werk van Ira Koers. Zo ontwierp ze in Drente een vakantiehuis waarin alle vertrekken in de kern zijn geplaatst en worden ontsloten door een volledig om het huis lopende gang. Door delen van de flexibele buitengevel open te schuiven of weg te nemen, opent het vakantiehuis zich naar het Drentse landschap.

Parallel aan deze operatie heeft de architect het Maagdenhuis opengegooid naar de wereld. Terwijl de binnentuin diverse mogelijkheden biedt je terug te trekken, zijn de voorheen gesloten werkkamers omgeturnd in openbare vergaderruimtes. Vanuit deze ruimtes heb je door glazen puien zicht op de groene binnentuin. Doordat de vitrages voor de ramen zijn weggehaald, opent het voorheen gesloten bolwerk zich naar de stad.

Actieve invulling ruimte

In het ontwerp hanteert de architect een palet dat bestaat uit de kleuren donkerblauw, smaragd groen, oker en oud roze. Met deze kleuren heeft ze geen contrasten gemaakt. Ieder vertrek is monochroom en heeft daarmee een eigen sfeer en karakter. Het is een nieuwe tijdlaag die is toegevoegd aan het gebouw. Deze laag verwijst zowel naar de achttiende eeuw als naar de jaren vijftig van de vorige eeuw.

Het ontwerp van Koers en Mulder doet geen beroep op nostalgische zaken, maar introduceert een aantal kleine elementen die je ook elders in de stad vindt. In de hal van het Maagdenhuis is een stadslandschap gecreëerd, dat niet wortelt in de grond maar bestaat uit planten en flora in potten van verschillende hoogte.

Het leidt tot een actieve invulling van de ruimte. De protestacties waarmee de bezetters van het Maagdenhuis grote veranderingen wilden bewerkstelligen, blijken achteraf bezien weinig te hebben opgeleverd. De ingreep van Koers en Mulder keert dit om door met kleine gebaren stevige actie mogelijk te maken. Daarbij is optimaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden die het gebouw biedt en is een publiek interieur gecreëerd dat een intieme ruimte vormt voor actieve gebruikers.

Maagdenhuis Amsterdan

Opdrachtgever Universiteit van Amsterdam Ontwerp Bureau Ira Koers, Amsterdam en Studio Roelof Mulder, Amsterdam Plantenontwerp Ton Hilhorst, Artis Interieurbouw Enderberg bv, Amsterdam Aannemer MVB Bouw, Amsterdam Aanleg en onderhoud groen Ambius, Duiven Oppervlakte 1550 m2 Ontwerp 2020 Oplevering 2022